΄΄Τα άνθη του κακού΄΄. Το ποιητικό κλίμα, η διανοητική
ατμόσφαιρα του γαλλικού 19ου αιώνα με τους «καταραμένους» ποιητές
του (Βερλαίν, Ρεμπώ, Λαφόργκ κ.ά.).
Π
ρώτος ο Ροϊδης ανέφερε τον Μπωντλαίρ το 1873 (έξι χρόνια μετά τον θάνατο του ποιητή) στο κείμενό του
«Αιτναίαι αναμνήσεις». Εκεί μιλά για τον «προώρως αρπαγέντα» από τον θάνατο,
«φοβερόν ποιητήν» και μνημονεύει «την σατανικήν επήρειαν» της τέχνης του,
δίνοντας για παράδειγμα ένα μεταφρασμένο κομμάτι από το ποίημα «Rêve parisien»
(«Παρισινό όνειρο», 1861). Αν κρίνουμε από τη συχνότητα και τον τρόπο που ο
Ροΐδης τον αναφέρει τα επόμενα χρόνια, πρέπει να του άρεσε πολύ. Ξεχωρίζει η
προτίμησή του στο ποίημα «Το ψοφίμι» (“La charogne”), την πρώτη φορά στον
Ασμοδαίο το 1875 και τη δεύτερη φορά στο σκαλάθυρμα «Αθηναϊκοί περίπατοι» το
1896. Σημειώνει στο πρώτο: «Αν εγνώριζεν ο ποιητής την Ελλάδα, ήθελε προτιμήσει
του νεκρού χοίρου ζώντα και υγιαίνοντα αντιπρόσωπον τάξεώς τινος των παρ’ ημίν
δημοσιογράφων».Ο επόμενος ελληνικός σύνδεσμος υπήρξε ο Καβάφης.
Συγκεκριμένα το αδημοσίευτο ποίημά του «Αλληλουχία κατά τον Βωδελαίρον» (1891).
Πρόκειται για μια δοκιμή σε άχαρη καθαρεύουσα όπου συνυφαίνονται μεταφρασμένοι
στίχοι από το ποίημα “Correspondances” του Μπωντλαίρ με ποιητικά σχόλια του
Καβάφη, όπως: «Μη μόνον όσα βλέπετε πιστεύετε. Των ποιητών το βλέμμα είν’
οξύτερον». Βέβαια, όπως έχει δείξει η φιλολογική έρευνα τα τελευταία χρόνια, η
σχέση του Καβάφη με τον Μπωντλαίρ και, γενικότερα, με τον γαλλικό συμβολισμό,
είναι βαθύτερη από όσο πίστευαν οι παλαιότεροι.
Παράδειγμα συνομιλίας με το μπωντλαιρικό έργο και
εξοικείωσης με την ποιητική του αύρα υπήρξε ο Κ. Γ. Καρυωτάκης, ο οποίος
αντιπροσωπεύει τη σοβαρότερη έκφανση της μπωντλαιρικής επήρειας στην Ελλάδα.
Πέρα από την αδιόρατη ή κρυφή επενέργεια στον πυρήνα της καρυωτακικής ποίησης,
έχουμε και τις φανερές απολήξεις: επεξεργασμένες αποδόσεις ή έμμεσες αναφορές.
Από τις πιο γνωστές αποδόσεις είναι οι πρώτοι στίχοι του ποιήματος “Spleen”.
«Είμαι σαν κάποιο βασιλιά σε μια σκοτεινή χώρα / πλούσιον, αλλά χωρίς ισχύ,
νέον, αλλά από τώρα/ γέρο, που τους παιδαγωγούς φεύγει, περιφρονεί,/και την
ανία του να διώξει ματαιοπονεί / μ’ όσες μπαλάντες απαγγέλει ο γελωτοποιός
του».
Χρόνια ο Μπωντλαίρ εξακολουθεί να αντηχεί ακόμη στο
πολιτισμικό πεδίο και να απηχεί στον ποιητικό λόγο. Είναι μια αιρετική φωνή από
το παρελθόν που συνεχίζει να εμπνέει δίνοντας ένα ξεχωριστό υπόδειγμα για το
πώς πρέπει να ταιριάξει η ανανέωση του ποιητικού λόγου με την ανανέωση της
ποιητικής θεματικής. Ο Μπωντλαίρ έφερε στην ποίηση θέματα που δεν ήταν μόνο
αντιποιητικά αλλά και απαγορευμένα: τα πάθη της σεξουαλικότητας, τα πάθη του
κορμιού, τα πάθη των εθισμών, τα πάθη της ψυχής, τα πάθη του εγώ, τα πάθη της
κοινωνίας. Ποτό, ναρκωτικά, πορνεία, παρακμή, τρέλα, ο Σατανάς, θάνατος, οι
σκοτεινές πλευρές της ανθρώπινης κατάστασης, η ζωή στις καινούριες συνθήκες
μιας αστικής μητρόπολης όπως το Παρίσι, τα υπαρξιακά αδιέξοδα, ο καπιταλιστικός
κυνισμός. Τόλμησε όλα αυτά, μαζί με πολλά άλλα, να τα φέρει μπροστά στο βλέμμα
της ποίησης που έως τότε τα αγνοούσε ή, το σημαντικότερο, τα περιφρονούσε.
Ήταν μεγάλη ριψοκινδύνευση, παράτολμο εγχείρημα που,
όπως ήταν αναμενόμενο, προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι τον
έσυραν στα δικαστήρια για να προστατεύσουν την κοινωνία από την επιβλαβή
επιρροή του. Αποπειράθηκε να απαντήσει: «Η Γαλλία διέρχεται μια φάση
χυδαιότητας. Το Παρίσι, κέντρο και ακτινοβολία της παγκόσμιας ανοησίας […] Το
βιβλίο μου μπόρεσε να κάνει καλό. Δεν πικραίνομαι γι’ αυτό. Μπόρεσε να κάνει
κακό. Δεν χαίρομαι γι’ αυτό […] Αυτό το βιβλίο δεν έγινε για τις γυναίκες μου ,
τις κόρες μου ή τις αδελφές μου […] Μου αποδίδουν τα εγκλήματα που αφηγούμαι
[…] Αν θέλατε, , θα είσαστε ο ευνοούμενος του τυράννου […] Είναι πιο δύσκολο να
αγαπάτε τον Θεό παρά να πιστεύετε σε αυτόν».
Αξίζει να μαθαίνει κανείς από τους πρωταγωνιστές της
υπόθεσης που λέγεται τέχνη, κυρίως δύο πράγματα που υποδεικνύει ο Μπωντλαίρ: α)
χωρίς την παρέκκλιση από το παρελθόν και την κατάκτηση καινούριου λόγου δεν
φτάνει κανείς σε απρόσμενα επιτεύγματα, β) στην πραγμάτωση της ποιητικής
μοναδικότητας συνδράμουν η στοχαζόμενη παιδεία και η βιωματική προσήλωση στην
τέχνη που μπορεί κάποτε να αποβεί μοιραία.
