Ο «εξευγενισμός» της οδού Ασκληπιού

 Ο Έντι, κάτοικος Ασκληπιού, στο αγαπημένο του στέκι Καφέ Κόκκοι.  

Την απάντηση θα τη δώσει ο Έντι, ο Κοινωνικός Ανθρωπολόγος της Παντείου και με διετές master στη Σχολή Δημόσιας Υγείας, μια Παρασκευή απόγευμα, καθισμένος στους αγαπημένους του Κόκκους, ένα από τα δύο μονάχα στέκια που ο ίδιος θυμάται επί της Ασκληπιού όταν μετακόμισε εκεί τη χρονιά που πέρασε στο πανεπιστήμιο, το 2016. Νιώθει τυχερός, γιατί η οικογένειά του διέθεσε ένα διαμέρισμα που είχαν αγοράσει οι παππούδες του όταν μετεγκαταστάθηκαν από τη Νάξο στην Αθήνα, σε μια πολυκατοικία που φτιάχτηκε λίγο πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στο υπόγειο έχει αντιαεροπορικά καταφύγια. Τότε, ο δρόμος είχε ένα πιο τυπικό κοινό, που το χαρακτηρίζει καλλιτεχνικό. «Την περιοχή την ήξεραν όλοι ως πέρασμα, όσοι έρχονταν να κάτσουν εδώ, ήταν γιατί έψαχναν κάτι πιο μποέμ». Τα πρώτα χρόνια, η ενέργεια του άρεσε πολύ. Οι θαμώνες έγιναν φίλοι του και οι ιδιοκτήτες των μικροκαταστημάτων η γειτονιά του.

Του άρεσε που ήταν δίπλα σε όλα και κατέβαινε για μια μπίρα αυθόρμητα. Και σήμερα, όσο καθόμαστε, κάθε τόσο σταματάει για να χαιρετήσει γείτονες ή εργαζόμενους από τα γύρω μαγαζιά. Όμως πλέον, ειδικά τα Σαββατοκύριακα, για να προσεγγίσει το σπίτι του, περνάει μέσα από μια θάλασσα ανθρώπων που έρχονται από κάθε γωνιά της Αθήνας για να διασκεδάσουν κάτω από το παράθυρό του. Την τζαμαρία της πολυκατοικίας του την έχουν σπάσει τρεις φορές τα τελευταία χρόνια, άνθρωποι που κάθονται με το ποτό τους στα σκαλιά ή τσακώνονται μεθυσμένοι, ενώ αναγκάστηκε να αλλάξει κουφώματα και να βάλει διπλά τζάμια, εξαιτίας της οχλαγωγίας.

«Γίναμε το πιο in μέρος της Αθήνας, μας έμαθαν όλοι, ξεκίνησε ο “εξευγενισμός” και η ανθρωπογεωγραφία κατακερματίστηκε πάρα πολύ», λέει και θυμάται ότι προς το τέλος της καραντίνας, η Ασκληπιού, και ειδικά τα σκαλιά της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, έγινε μέρος μαζικής συγκέντρωσης νεολαίας που είχε πιεστεί στο σπίτι. Σιγά σιγά τα πλήθη από εκεί επεκτάθηκαν και χαμηλότερα επί του ίδιου δρόμου, προς ένα μαγαζί που έμενε ανοιχτό μέχρι τις 12, προσφέροντας θεωρητικά μπίρες σε μπουκάλι και ποτά σε πλαστικά. «Γινόταν πάρτι, έρχονταν άλλοι με τα αυτοκίνητά τους και έβαζαν μουσική. Έτσι έμαθαν την Ασκληπιού ως έναν δρόμο ζωντανό. Υπήρχε κατανάλωση, φλερτ, χαβαλές. Κι όταν επιστρέψαμε πάλι στην κανονικότητα, ο κόσμος αυτός δεν έφυγε. Άνοιξαν και περισσότερα μαγαζιά, που τους προσελκύουν». Ο ίδιος δεν ενοχλείται από αυτό, καθώς πιστεύει πως «ο δρόμος ανήκει στη νιότη». Όμως η κατάσταση, λέει, του θυμίζει περισσότερο πρατήριο διανομής αλκοόλ∙ τις Κυριακές το πρωί ο δρόμος μυρίζει ούρα.

Ο Έντι μένει στην Ασκληπιού και ο καλύτερός του φίλος μένει στην Αρχελάου, στο Παγκράτι. Συχνά οι δύο φίλοι αστειεύονται μεταξύ τους, ότι οι δρόμοι όπου ζουν έχουν… βίους παράλληλους. 

Πίσω στους Κόκκους, η κουβέντα με τον Έντι έχει τελειώσει και η μουσική από τα μαγαζιά του δρόμου παίρνει να δυναμώνει, καθώς προετοιμάζονται για τη βραδινή βάρδια. «Σκέφτομαι να μετακομίσω μόλις τελειώσω το μεταπτυχιακό μου», λέει. Ο καλύτερός του φίλος ζει στην οδό Αρχελάου, στο Παγκράτι, και συμπτωματικά οι δρόμοι όπου ζουν έχουν περίπου την ίδια εξέλιξη τα τελευταία χρόνια. Και οι δύο, ενώ στην αρχή το χαίρονταν, πλέον κάπως δυσανασχετούν. «Δεν με πειράζει που ο δρόμος έχει πάρει αυτή την τροπή», τονίζει. «Απλώς εγώ δεν μπορώ να κατεβαίνω από το σπίτι μου και να παθαίνω κατευθείαν σοκ. Θέλω να έχω την επιλογή να συμμετάσχω σε αυτό. Δεν θέλω να είναι αυτό η κανονικότητά μου».

Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή :   https://www.kathimerini.gr/k/k-magazine/563555335/ippokratoys-kai-asklipioy-dyo-dromoi-apeiroi-mikrokosmoi/

Nαρκισσιστής ή Ψυχοπαθητικός ή Κακοήθης ναρκισσιστής, ηγέτης

Ο ναρκισσιστής ή ψυχοπαθητικός ηγέτης αντιπροσωπεύει την κορυφή και αποτελεί την προσωποποίηση της κουλτούρας και του πολιτισμού της εποχής του. Είναι πιθανό να αναρριχηθεί στην κορυφή σε ναρκισσιστικές κοινωνίες. Ο κακοήθης ναρκισσιστής εφευρίσκει και στη συνέχεια προβάλλει έναν ψεύτικο, πλασματικό εαυτό που ο κόσμος φοβάται, ή θαυμάζει. Ο ίδιος έχει ισχνή αντίληψη για την πραγματικότητα και αυτή επιδεινώνεται περαιτέρω από τις παγίδες της εξουσίας…

Οι μεγαλειώδεις αυταπάτες και φαντασιώσεις παντοδυναμίας και παντογνωσίας του ναρκισσιστή υποστηρίζονται από την πραγματική εξουσία και την προτίμηση του ναρκισσιστή να περιβάλλεται από δουλοπρεπείς που δουλεύουν ως συκοφάντες αυτών που του αντιστέκονται. Η προσωπικότητα του ναρκισσιστή βρίσκεται σε τόσο επισφαλή ισορροπία που δεν μπορεί να ανεχθεί ούτε καν έναν υπαινιγμό κριτικής και διαφωνίας.

Οι περισσότεροι ναρκισσιστές είναι παρανοϊκοί και υποφέρουν από έμμονες ιδέες (π.χ. έχουν την ψευδαίσθηση ότι τους εμπαίζουν ή τους κουτσομπολεύουν χωρίς να συμβαίνει αυτό). Έτσι, οι ναρκισσιστές θεωρούν συχνά τους εαυτούς τους ως «θύματα καταδίωξης».

Ο ναρκισσιστής ηγέτης καλλιεργεί και ενθαρρύνει μια λατρεία προσωπικότητας με όλα τα χαρακτηριστικά μιας θεσμικής θρησκείας: Ο ηγέτης είναι ο ασκητής άγιος αυτής της ''θρησκείας''

Ο ναρκισσιστής ηγέτης είναι ένας τερατώδης ανεστραμμένος Ιησούς, που ''θυσιάζει'' τη ζωή του και απαρνείται τον εαυτό του έτσι ώστε να ωφελήσει τους ανθρώπους του, τον λαό του – ή την ανθρωπότητα στο σύνολό της.

Με το να ξεπερνάει και να καταστέλλει την ανθρωπιά του, ο ναρκισσιστής ηγέτης γίνεται μια διαστρεβλωμένη εκδοχή του “Υπεράνθρωπου” του Νίτσε. Πολλοί ναρκισσιστές και ψυχοπαθητικοί ηγέτες είναι όμηροι των αυτο-επιβαλλόμενων αυστηρών ιδεολογιών. Οι ίδιοι φαντάζονται τον εαυτό τους ως πλατωνικούς «φιλόσοφους – βασιλιάδες». Έχοντας έλλειψη ενσυναίσθησης, αντιμετωπίζουν τους υπηκόους τους όπως ένας κατασκευαστής τις πρώτες ύλες του, ή ως κάποιες απαραίτητες παράπλευρες απώλειες μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι (για να κάνεις ομελέτα, πρέπει να σπάσεις αυγά, όπως λέει η αγαπημένη τους παροιμία).

Αλλά το να είναι κάποιος απ-άνθρωπος ή υπερ-άνθρωπος, σημαίνει επίσης ότι είναι α-σεξουαλικός και ανήθικος. Υπό αυτή την περιορισμένη έννοια, οι ναρκισσιστές ηγέτες είναι μεταμοντέρνοι και ηθικοί σχετικιστές. Προβάλλουν στις μάζες ένα ανδρόγυνο σχήμα και το ενισχύουν, είτε προκαλώντας την λατρεία του γυμνού και όλων των «φυσικών» πραγμάτων – είτε καταστέλλοντας έντονα αυτά τα συναισθήματα. Αλλά αυτό που εννοούν ως “φύση” δεν έχει καμία σχέση με την φύση.

Ο ναρκισσιστής ηγέτης προτείνει πάντα μια αισθητική της παρακμής και του κακού, προσεκτικά ενορχηστρωμένη και τεχνητή – αν και δεν γίνεται αντιληπτή με αυτόν τον τρόπο από τον ίδιο ή από τους οπαδούς του. Η ναρκισσιστική ηγεσία έχει να κάνει με αναπαραγόμενα αντίγραφα, όχι πρωτότυπα. Πρόκειται για τη χειραγώγηση συμβόλων και όχι για πραγματική παράδοση ή πραγματικό συντηρητισμό.

Με λίγα λόγια: Η ναρκισσιστική ηγεσία έχει να κάνει με το θέατρο και όχι με τη ζωή. Για να απολαύσετε το θέαμα (και να απορροφηθείτε από αυτό), ο ηγέτης αυτός απαιτεί την αναστολή της κρίσης και την επίτευξη της απώλειας ταυτότητας και της αίσθησης της πραγματικότητας. Σε αυτό το ναρκισσιστικό «Δράμα», η κάθαρση ισοδυναμεί με την αυτο-ακύρωση. Ο ναρκισσισμός ισοδυναμεί με μηδενισμό, όχι μόνο λειτουργικά ή ιδεολογικά. Η ίδια του η γλώσσα και οι αφηγήσεις του είναι μηδενιστικές.

Ο ναρκισσισμός είναι εμφανώς μηδενιστικός – και ο ηγέτης χρησιμεύει ως πρότυπο, για την εκμηδένιση του ανθρώπου.

Τα ναρκισσιστικά κινήματα είναι παιδαριώδη, είναι μια αντίδραση σε ναρκισσιστικούς τραυματισμούς που επιβλήθηκαν σε ένα ναρκισσιστικό (και μάλλον ψυχοπαθητικό) έθνος-κράτος σε νηπιακή ηλικία, ή σε μια ομάδα. Διάφορες μειονότητες ή «άλλοι» – συχνά αυθαίρετα επιλεγμένοι – αποτελούν μια τέλεια, εύκολα αναγνωρίσιμη, προσωποποίηση όλων των «κακώς κειμένων». Κατηγορούνται ότι είναι παλιά, ότι είναι παράξενα εξωπραγματικά και «παρακμιακά». Καθίστανται μισητά για θρησκευτικούς και για και κοινωνικο-οικονομικούς λόγους, ή λόγω της φυλής τους, του σεξουαλικού προσανατολισμού τους, ή την καταγωγή τους. Οι ηγέτες αυτοί αισθάνονται και ενεργούν ως ηθικά ανώτεροι. Οι ''εχθροί '' είναι παντού, είναι ανυπεράσπιστοι, είναι εύπιστοι, είναι προσαρμόσιμοι (και, επομένως, μπορεί να συν-αποφασίσουν να συνεργαστούν για την καταστροφή τους). Είναι το τέλειο κοφτερό ξίφος του μίσους.

Ο ναρκισσιστής ηγέτης προτιμά τη λάμψη και την αίγλη της καλά ενορχηστρωμένης αυταπάτης από την ανία και τη μέθοδο των αληθινών επιτευγμάτων. Η βασιλεία του, γεμάτη από καπνούς και κάτοπτρα, στερείται ουσίας και αποτελείται από μαζικές αυταπάτες. Στον απόηχο του καθεστώτος του ναρκισσιστή ηγέτη – είτε μετά τον θάνατο του, είτε μετά την καθαίρεσή του είτε μετά την μη επανεκλογή του – ξετυλίγονται τα πάντα: Παύει η συνεχής και ακούραστη ταχυδακτυλουργία του και όλο το οικοδόμημα καταρρέει. Αυτό που έμοιαζε με ένα θαύμα αποδεικνύεται ότι ήταν μια δαντελένια φούσκα απάτης.

Οταν το τέλος τους πλησιάζει, οι ναρκισσιστές-ψυχοπαθητικοί ηγέτες ξεσπάνε, γίνονται βίαιοι και επιτίθενται. Χτυπούν με τον ίδιο μολυσματικό τρόπο και την ίδια αγριότητα συμπατριώτες τους, πάλαι ποτέ συμμάχους τους, γείτονες και ξένους. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η χρήση βίας χρειάζεται να συντονίζεται με το εγώ τους. Η βία πρέπει να είναι σύμφωνη με την εικόνα που έχουν οι ίδιοι οι ναρκισσιστές για τον εαυτό τους. Η βία πρέπει να στηρίζει και να διατηρεί τις μεγαλεπήβολες φαντασιώσεις τους και να τροφοδοτεί την αίσθηση που έχουν για τα απεριόριστα δικαιώματά τους. Θα πρέπει να είναι σύμφωνη με την ναρκισσιστική αφήγηση.

Ένας ναρκισσιστής ηγέτης είναι πιθανό να δικαιολογεί την σφαγή του ίδιου του λαού του, με τον ισχυρισμό ότι είχαν την πρόθεση να τον δολοφονήσουν, να αποκηρύξουν την επανάσταση, να καταστρέψουν την οικονομία, να βλάψουν το έθνος ή τη χώρα, κ.λ.π. Οι “μικροί άνθρωποι”, οι “ήσυχοι και ταπεινοί”, οι” πιστοί στρατιώτες” του ναρκισσιστή – το ποίμνιό του, το έθνος του, οι υπάλληλοί του – θα πληρώσουν το τίμημα.

Από την άλλη , η απογοήτευση και η ματαίωση που θα νιώσουν οι οπαδοί του είναι αγωνιώδης. Η διαδικασία της ανοικοδόμησης, της έγερσης από τις στάχτες, της προσπάθειας να ξεπεράσουν το τραύμα τους ότι έχουν εξαπατηθεί, ότι έχουν γίνει θύματα εκμετάλλευσης και ότι έχουν χειραγωγηθεί είναι αργή και μακροχρόνια. Δυσκολεύονται να εμπιστευθούν ξανά, να πιστέψουν, να αγαπήσουν, να αφεθούν σε καθοδήγηση, να συνεργαστούν. Συναισθήματα ντροπής και ενοχής κατακλύζουν τους πάλαι ποτέ οπαδούς του ναρκισσιστή. Αυτή είναι και η μοναδική του κληρονομιά:

Μια τεράστια Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD ) σε έναν ολόκληρο Λαό.  Απόσπασμα απο το :  “Narcissistic And Psychopathic Leaders” του Sam Vaknin

Οι ΕΘΝΙΚΟΙ μας ΜΥΘΟΙ

- Τι έγινε την 25η Μαρτίου του 1821 και το γιορτάζουμε; - Απολύτως τίποτε!

- Μα καλά, πότε ξεκίνησε η Επανάσταση; - Την 22α Φεβρουαρίου του 1821, από την Μολδοβλαχία, όταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης πέρασε τον ποταμό Προύθο και εισήλθε θριαμβευτικά στο Ιάσιο.

Στις επόμενες μέρες οι συγκρούσεις επεκτάθηκαν.

- Μήπως, τουλάχιστον στο Μοριά, ξεκίνησε 25η Μαρτίου; Ούτε καν! Αφού: - Την 17η Μαρτίου επαναστάτησε η Αρεόπολη! - Την 21η Μαρτίου γιορτάζουν την απελευθέρωση τα Καλάβρυτα! - Την 23η Μαρτίου, γιορτάζει την απελευθέρωση η Καλαμάτα!

- Καλά, ποιοι μαζεύτηκαν στην Αγία Λαύρα, την 25η Μαρτίου; - Κανένας!

- Ο Παλαιών Πατρών δεν "ευλόγησε τα όπλα των επαναστατών"; - Ούτε κατά διάνοια! Ούτε ο ίδιος δεν λέει τίποτα στα απομνημονεύματά του... - Γιατί να μην αναφέρει ένα τόσο σημαντικό γεγονός; - Διότι πέθανε το 1826, που δεν είχε ακόμη επινοηθεί ο μύθος... - Πότε επινοήθηκε ο "μύθος" όπως τον αποκαλείς; - Το 1838, δηλαδή 17 χρόνια μετά την Επανάσταση, επί  Όθωνα.

_______________________________________________

ΓΙΑΤΙ ΟΛΟ ΑΥΤΟ? Διότι η επίσημη εκκλησία είχε παίξει πολύ βρώμικο ρόλο, τόσο στην Επανάσταση, όσο και πολύ πριν από αυτήν:

1) Αφόρισε και κυνήγησε τον Ρήγα Φεραίο. Άνθρωπος του Πατριαρχείου πρόδωσε αυτόν και τους συνεργάτες του, στην Αυστριακή αστυνομία, που τον παρέδωσε στους Τούρκους και τον στραγγάλισαν στην φυλακή, χωρίς δίκη.

2) Μετά από αυτό, το Πατριαρχείο στέλνει καλόγερους στο Μοριά, λίγα χρόνια πριν την Επανάσταση, παροτρύνοντας τους ραγιάδες να παραδίνουν τους Κλέφτες στις Τουρκικές αρχές. Έτσι, ξεκληρίστηκε η Κλεφτουριά στο Μοριά, όπου από το 1805-1807 πάνω από 5.000 Κλέφτες, συνελήφθησαν από τους χωρικούς και δόθηκαν στους Τούρκους, για να βρουν τραγικό θάνατο. Τότε σφάχτηκε και ο αδερφός του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ενώ ίδιος κατέφυγε με την ψυχή στα δόντια στη Ζάκυνθο...

3) Αφόρισε την Επανάσταση και τους επικεφαλής της, τον Υψηλάντη και τους Φιλικούς, ενώ παράλληλα και με κάθε μέσον παρότρυνε το λαό να επανέλθει στην "θεόπεμπτη εξουσία" του Σουλτάνου! Οι φωτεινές εξαιρέσεις πολλών κατώτερων κληρικών που πήραν το μέρος των επαναστατημένων, δεν αρκούσαν για να σώσουν την χαμένη τιμή της επίσημης Εκκλησίας. Ετσι σκέφτηκαν να συνδέσουν την έναρξη της Επανάστασης με την πλησιέστερη θρησκευτική εορτή, (25η Μαρτίου). Οπότε, ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΑ θα συνεορτάζονται με τον Ευαγγελισμό, και έτσι θα είναι ευκολότερη η κατάποση του παραμυθιού. Ποιού παραμυθιού; Ότι δήθεν ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, την 25η Μαρτίου "ευλόγησε τα όπλα των επαναστατών στην Αγία Λαύρα", οπότε, παρουσιάζεται η πλαστή εικόνα ότι η Εκκλησία, όχι μόνο δεν αντιτάχθηκε λυσσαλέα, αλλά αντίθετα ευλόγησε κιόλας την Επανάσταση! Για πρώτη φορά λοιπόν, ανακοινώθηκε το 1838 και εορτάστηκε για πρώτη φορά την 25η Μαρτίου του ιδίου έτους. Ως την προηγούμενη χρόνια, κάνεις δεν το είχε ακούσει! Με την επιμονή της εκκλησίας γιορτάζουμε ένα ψέμα, αντί της αλήθειας, που είναι η 22α Φεβρουαρίου.

(Παρόμοιο με το άλλο ψέμα, που η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, με επιμονή της Εκκλησίας, γιορτάζεται την 26η Οκτωβρίου, για να συνδεθεί, με την γιορτή του "πολιούχου Αγίου Δημητρίου", ενώ στην πραγματικότητα έγινε την 28η Οκτωβρίου του 1912... Γι' αυτό επιμένουν να έχουμε την παγκόσμια πρωτοτυπία "Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων",  ώστε να κανονίζουν τι και πως θα διδαχτεί το Ελληνόπουλο στο σχολείο.)

@Giorgos Samaras - Αναδημοσίευση από: Lixouri 9 Richter.

Ζακ Λακάν στο "L' Express", 31 Μαΐου 1957

 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΛΑΚΑΝ:   Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΟΑΝΑΛΥΣΗΣ

Συνέντευξη του Ζακ Λακάν για το γαλλικό εβδομαδιαίο "L'Express" και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "La Cause du désir". Σε αυτή τη συνέντευξη ο Lacan θίγει πολλά θέματα: πώς λειτουργεί η ψυχανάλυση, η αξία της δουλειάς του Freud, το σύμπτωμα, η θέση του αναλυτή, η πολιτική της ψυχανάλυσης και η εκπαίδευση των ψυχαναλυτών. Όλα αυτά τα θέματα βρέθηκαν, τα επόμενα χρόνια, στο επίκεντρο του προβληματισμού και του θεωρητικού έργου του Λακάν.

-Ένας ψυχαναλιστής προκαλεί δέος. Έχεις την εντύπωση ότι μπορεί να σε χειραγωγήσει όπως του αρέσει... Ποιος ξέρει περισσότερα για σένα για τα κίνητρα των πράξεών σου.

Lacan - «Δεν είναι καθόλου υπερβολικό, αλλά και πάλι, πιστεύετε ότι αυτό το αποτέλεσμα είναι αποκλειστικό στην ψυχανάλυση;» Για πολλούς ένας οικονομολόγος είναι τόσο μυστηριώδης όσο ένας ψυχαναλιστής. Βρισκόμαστε σε μια εποχή που ο χαρακτήρας του ειδικού είναι εκπληκτικός. Σχετικά με την ψυχολογία, παρόλο που ήταν επιστήμη, όλοι πίστευαν ότι είχαν πρόσβαση σε αυτήν εκ των έσω. Και με την ψυχανάλυση παίρνει κανείς την εντύπωση ότι έχει χάσει αυτό το προνόμιο, η αναλυτής θα μπορούσε να δει κάτι πιο μυστικό σε αυτό που του φαίνεται πολύ ξεκάθαρο, αλλά εδώ είναι γυμνή, κάτω από το βλέμμα ενός ειδικού, στην ανακάλυψη και χωρίς να το ξέρει πολύ καλά αυτό που τους δείχνεις. ”

-Υπάρχει ένα είδος τρομοκρατίας σε αυτό, μπορείτε να αισθανθείτε ότι εξαπατείται γρήγορα.

Lacan - "Η ψυχανάλυση, κατά την τάξη του ανθρώπου, έχει στην πραγματικότητα όλους τους χαρακτήρες της υπονόμευσης και του σκανδάλου που θα μπορούσαν να έχουν, στην κοσμική τάξη, την Κοπερνικανή αποκέντρωση του κόσμου: η γη, ο τόπος όπου ζει ο άνθρωπος, δεν είναι πια το κέντρο του κόσμου! Λοιπόν, η ψυχανάλυση ανακοινώνει ότι δεν είναι πλέον το κέντρο του εαυτού της, αφού υπήρχε και άλλο θέμα μέσα της, το ασυνείδητο. Είναι είδηση που αρχικά δεν έγινε καλά αποδεκτή. Με τέτοιο υποτιθέμενο παραλογισμό, ήθελαν να βάλουν ταμπέλα στον Φρόιντ! Τώρα είναι ακριβώς το αντίθετο: όχι μόνο ο Φρόιντ εκλογικεύει αυτό που μέχρι τότε αντιστεκόταν στον ορθολογισμό, αλλά έδειξε και στην πράξη έναν ορθολογικό λόγο ως τέτοιο, δηλαδή ότι λογικεύει και εργάζεται λογικά, αγνοώντας το θέμα - στο κλασικά αποκλεισμένο πεδίο για το παράλογο, λέμε το πεδίο του πάθους. Είναι αυτό που δεν συγχωρήθηκε· θα είχε δεχθεί ακόμη ότι είχε εισαγάγει την έννοια των σεξουαλικών δυνάμεων απότομα που αναλαμβάνουν το θέμα χωρίς προειδοποίηση και πέρα από τη λογική· αλλά ότι η σεξουαλικότητα είναι η θέση μιας λέξης, ότι η νεύρωση είναι μια ασθένεια που μιλάει, να ένα περίεργο πράγμα, και μάλιστα μερικοί μαθητές προτιμούν να μιλάμε για κάτι άλλο. Δεν χρειάζεται να δείτε τον αναλυτή ως «μηχανικό των ψυχών»· δεν είναι φυσικός, δεν επεξεργάζεται την εγκαθίδρυση σχέσεων λόγω αποτελέσματος: η επιστήμη του είναι μια ανάγνωση της νόησης. Γι' αυτό, χωρίς να ξέρει τι ακριβώς κρύβεται πίσω από τις πόρτες του στούντιο του, τείνει να νομίζει ότι είναι μάγος, και μάλιστα λίγο μεγαλύτερος από τους άλλους.”

...

Lacan - «Τα συμπτώματα, παρόλο που φαίνεται να τα αναγνωρίζει, φαίνονται παράλογα μόνο επειδή τα θεωρεί απομονωμένα και θέλει να τα ερμηνεύσει άμεσα. Δείτε τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά: μέχρι να διερευνηθεί άμεσα ποια είναι η σημασία των γύπες, των κοτόπουλων, των ανθρωπάκων όρθιοι ή καθισμένοι ή κινούνται, η γραφή παρέμεινε ακατανόητη, γιατί η μικρή πινακίδα «γύπας», μόνο, δεν σημαίνει τίποτα· παίρνει τη σημαντική της αξία μόνο εάν ληφθεί ως σύνολο του συστήματος στην οποία ανήκει. Λοιπόν, τα φαινόμενα που αντιμετωπίζουμε στην ανάλυση είναι της ίδιας σειράς, γλωσσικής σειράς. Ο ψυχαναλιστής δεν είναι εξερευνητής αγνώστων ηπείρων ή μεγάλων βάθους, είναι γλωσσολόγος: μαθαίνει να αποκρυπτογραφεί τη γραφή που υπάρχει εκεί, κάτω από τα μάτια του, που όλοι μπορούν να δουν· αλλά που παραμένει ακατανόητη μέχρι να γίνουν γνωστοί οι νόμοι της, το κλειδί. ” 

-Λέει ότι αυτή η γραφή "προσφέρεται σε όλους". Πάντως αν ο Φρόιντ είπε κάτι καινούργιο και επειδή στο πλαίσιο του μέντιουμ αρρώστησε επειδή κρύβει τον εαυτό του, κρύβει ένα κομμάτι του εαυτού του, "αφαιρεί". Τώρα δεν αφαιρέθηκαν τα ιερογλυφικά, ήταν χαραγμένα σε πέτρα. Ώστε η σύγκρισή του δεν μπορεί να είναι ολοκληρωτική;

Lacan - «Αντιθέτως, πρέπει να το πάρεις σοβαρά: αυτό που στην ανάλυση του ψυχισμού είναι να αποκρυπτογραφηθεί, είναι πάντα εκεί, είναι παρόν από την αρχή». Δύσκολη η αντίληψη γιατί όταν μιλάς για "αφαίρεση" φαντάζεσαι αμέσως μια πίεση -πίεση ουροδόχου κύστης για παράδειγμα- δηλαδή μια αόριστη, αόριστη μάζα που πιέζει με όλο της το βάρος σε μια πόρτα που αρνείται να ανοίξει. Τώρα στην ψυχανάλυση η αφαίρεση δεν είναι η αφαίρεση κάτι, αλλά η αφαίρεση μιας αλήθειας. Τι συμβαίνει όταν θέλετε να αφαιρέσετε μια αλήθεια; Η απάντηση μας δίνει όλη την ιστορία της τυραννιδής: εκφράζεται αλλού, σε άλλο μητρώο, σε κρυπτογραφημένη γλώσσα, μυστική. Αυτό ακριβώς συμβαίνει με τη συνείδηση: η αφαιρεμένη αλήθεια επιμένει, αλλά μεταφράζεται σε άλλη γλώσσα, τη νευρωτική γλώσσα. Εκτός του ότι σε ένα σημείο δεν μπορείς πλέον να πεις για τι μιλάει το θέμα, αλλά μόνο ότι μιλάει, μιλάει, συνεχίζει να μιλάει, και ότι συμβαίνει είναι εντελώς αποκρυπτογραφημένο στον τρόπο που έρχεται, όχι χωρίς κάποια δυσκολία, αποκρυπτογραφήστε μια χαμένη γραφή. Η αλήθεια δεν αφανίζεται, δεν έπεσε σε τρύπα, είναι παρούσα εκεί, αλλά έχει γίνει αναίσθητη. Το θέμα που έχει αφαιρέσει την αλήθεια δεν κυβερνά πια, δεν βρίσκεται στο επίκεντρο της δικής του ομιλίας: τα πράγματα συνεχίζουν να λειτουργούν μόνα τους και ο λόγος συνεχίζει να αρθρώνεται μόνος του, αλλά έξω από το θέμα. Και αυτό το μέρος, έξω από το θέμα, είναι αυτό που λέμε, με αυστηρό τρόπο, αναίσθητο. Μπορεί να δει ότι η αλήθεια δεν χάνεται, αλλά το κλειδί για τη νέα γλώσσα στην οποία εκφράζεται τώρα. Εδώ μπαίνει ο ψυχολόγος. ”

-Μπορεί η αλήθεια να αφαιρεί άρθρα, όπως λέει και η ίδια, ως ομιλία με καταστροφικές συνέπειες. Αλλά όταν ένα άρρωστο άτομο έρχεται σε αυτήν, δεν αναζητούν την αλήθεια της. Απλά κάποιος που υποφέρει φρικτά και ψάχνει για ανακούφιση.

Λακάν - «Είναι σαν να λες: «ενώ αυτή αντιμετωπίζει την αλήθεια, υπάρχει ένας άνθρωπος που υποφέρει»... Με άλλα λόγια, πριν χρησιμοποιήσεις ένα εργαλείο, πρέπει να ξέρεις τι είναι και πώς κατασκευάζεται. Η ψυχανάλυση είναι ένα απίστευτα αποτελεσματικό εργαλείο, και όντας εργαλείο μεγάλου κύρους, μπορεί να ασχοληθεί με πράγματα που δεν είναι καθόλου αυτά για τα οποία θα προοριζόταν, και από τα υπόλοιπα, κάνοντας αυτό, μπορεί μόνο να υποβαθμιστεί. Πρέπει λοιπόν να ξεκινήσουμε από το ουσιώδες: ποια είναι αυτή η τεχνική, σε τι ισχύει, σε ποια σειρά είναι τα αποτελέσματα της, επιπτώσεις που απελευθερώνει στην καθαρή και απλή εφαρμογή της;

….

Και μπορώ να σας πω ότι από τη στιγμή που βάζετε το θέμα σε καναπέ, ακόμα και αν του έχετε εξηγήσει τον αναλυτικό κανόνα σε περίληψη, το θέμα έχει ήδη εισαχθεί στη διάσταση της αναζήτησης της αλήθειας του. Ναι, από το γεγονός και μόνο ότι πρέπει να μιλήσει, στο να βρίσκεται απασχολημένος να το κάνει μπροστά σε άλλον, στη σιωπή ενός άλλου -μια σιωπή που δεν είναι ούτε αποδοκιμασία ούτε προσοχής - την αντιλαμβάνεται ως προσδοκία, και αυτή η προσδοκία είναι αυτή της αλήθειας. Αυτό φαίνεται επίσης οδηγούμενο από την προκατάληψη για την οποία μίλησε νωρίτερα: να πιστεύεις ότι ο άλλος, ο ειδικός, ο αναλυτής, ξέρει για σένα ό,τι δεν ξέρεις, η παρουσία της αλήθειας είναι οχυρωμένη, και είναι εδώ σε μια υπονοούμενη κατάσταση. Ο ασθενής υποφέρει, αλλά συνειδητοποιεί ότι ο τρόπος για να στραφεί για να ξεπεράσει επιτέλους, να ηρεμήσει το μαρτύριο του, είναι στη σειρά της αλήθειας: να μάθει περισσότερα και να γνωρίζει καλύτερα. ”

-Δηλαδή ο άνθρωπος θα ήταν μια γλώσσα; Αυτή ίσως είναι η νέα αναπαράσταση του ανθρώπου που οφείλουμε στον Φρόιντ: είναι ο άνθρωπος κάποιος που μιλάει;

Lacan - «Η γλώσσα είναι η ουσία του ανθρώπου;» Δεν είναι ότι δεν ενδιαφέρομαι και δεν λυπάμαι καν που ενδιαφέρεστε για αυτά που σας λέω ενδιαφέρονται αλλά είναι άλλη παραγγελία και όπως λέω μερικές φορές είναι το διπλανό δωμάτιο. Δεν αναρωτιέμαι "ποιος μιλάει", προσπαθώ να θέσω την ερώτηση με έναν άλλο, πιο διατυπωμένο τρόπο: αναρωτιέμαι "από πού μιλάει (ça speaking)". Με άλλα λόγια, αν προσπαθούσα να επεξεργαστώ κάτι δεν είναι στη σειρά της μεταφυσικής αλλά στη θεωρία της διαυποκειμενικότητας. Μετά τον Φρόιντ, το κέντρο του ανθρώπου δεν είναι πια εκεί που ήταν και πρέπει να ξαναχτιστεί σε αυτό. ”

...

Lacan - "Μπορούμε να θεραπεύσουμε ό,τι είναι ιάσιμο. Δεν θα θεραπεύσεις την αχρωματοψία ή την ηλιθιότητα, παρόλο που θα μπορούσες να πεις ότι τόσο η αχρωματοψία όσο και η η ηλιθιότητα μπορούν να έχουν να κάνουν με το "ψυχώ". Ξέρετε τη φόρμουλα του Φρόιντ "που ήταν, πρέπει να είμαι"; Το υποκείμενο πρέπει να μπορεί να τα επανατοποθετήσει στη θέση του, στο μέρος όπου δεν υπήρχε πια, αντικαταστάθηκε από αυτή την ανώνυμη λέξη που λέγεται πρώην. ”

-Από φροϋδική σκοπιά, θα ήταν δυνατόν να θεραπεύσουμε μεγάλο αριθμό ανθρώπων που δεν θεωρούνται άρρωστοι; Με άλλα λόγια, θα ήταν δυνατόν να ψυχαντιστεί ο καθένας;

Lacan - «Το να έχεις ασυνείδητη δεν είναι προνόμιο των νευρωτικών ανθρώπων. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν επιβαρύνονται κατάφωρα από το υπερβολικό βάρος ενός παρασιτικού δεινού, που δεν είναι πολύ ογκώδεις με την παρουσία του άλλου υποκείμενου μέσα τους, και προσαρμόζονται πολύ καλά σε αυτό το άλλο θέμα - αλλά που δεν θα είχαν τίποτα να χάσουν για να φτάσουν το ξέρω έτσι κι αλλιώς. Γιατί, στο τέλος της μέρας, το να είσαι ψυχαντισμένος δεν είναι τίποτα άλλο από το να γνωρίζεις την ιστορία σου. ”

 

Συνοδός πολυτελείας στο Νταβός

Μια συνοδός πολυτελείας αποκάλυψε τι συμβαίνει πίσω από τις κλειστές πόρτες στο Νταβός κατά τη διάρκεια του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ. Η 40χρονη Σαλόμ Μπάλτους είναι συνοδός πολυτελείας και συγγραφέας από το Βερολίνο, η οποία έχει ταξιδέψει στο Νταβός της Ελβετίας για να συναντήσει πελάτες κατά τη διάρκεια της ετήσιας συνάντησης της παγκόσμιας ελίτ.

Η Σαλόμ αποκάλυψε στην DailyMail τι έχει μάθει για την παγκόσμια ελίτ στα χρόνια που εργάζεται ως συνοδός πολυτελείας και μοιράζεται τη γνώμη της για αυτούς τους ανθρώπους. Πρόσφατα, το κλίμα στο Οικονομικό Φόρουμ είχε αλλάξει και «είχε γίνει πιο αποκαλυπτικό», σύμφωνα με τη Σαλόμ.

Tι λένε για την κλιματική αλλαγή πίσω από τις κάμερες

«Ο ελέφαντας στο δωμάτιο είναι η κλιματική αλλαγή. Όλοι γνωρίζουν ότι δεν μπορεί πλέον να αποτραπεί», είπε, περιγράφοντας: «Οι "υπερπλούσιοι" μπορούν γενικά να χωριστούν σε δύο ομάδες όσον αφορά το θέμα. Η μια ομάδα πιστεύει ότι επηρεάζει μόνο τους φτωχούς, τη "μη λευκή φυλή", ενώ οι άλλοι φοβούνται πως μπορεί να χειροτερέψει, αλλά δεν έχει νόημα να προσπαθήσουν να κάνουν κάτι γι' αυτό, οπότε απλώς διασκεδάζουν».

«Το ένα μισό βρίσκεται σε απόγνωση, και το άλλο -πιο χαζό- μισό πανηγυρίζει για τους μελλοντικούς μαζικούς θανάτους. Δεν είναι έτσι μόνο στο Νταβός φυσικά, αλλά είναι συγκεντρωμένο εκεί τώρα». Διευκρίνισε, δε, ότι ορισμένοι από τους υπερπλούσιους ανθρώπους που ανήκουν στην πρώτη ομάδα έλεγαν πως οι άνθρωποι στις χώρες του τρίτου κόσμου «μπορεί να πεθάνουν, αλλά εμείς στον Βορρά είμαστε μια χαρά». Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Λένε ότι σε μια Δημοκρατία πρέπει να την πουλάς, να λες ψέματα στους ανθρώπους και να τους λες "δεν ξέραμε καλύτερα και δεν πιστεύαμε ότι θα γινόταν τόσο άσχημα", χωρίς να παραδέχονται ότι ξέρουν. Μετά υπάρχει η άλλη ομάδα που πιστεύει ότι ίσως δεν είναι τόσο εύκολο, ίσως να μας επηρεάσει και εμάς λόγω απρόβλεπτων αλυσιδωτών αντιδράσεων. Αλλά λένε πως δεν μπορούν να κάνουν τίποτα εναντίον των άλλων, και έτσι ζουν ακολουθώντας το μοτίβο "μετά από εμάς, ο κατακλυσμός"». «Λένε ότι θα απολαύσουν μερικά ακόμη ωραία χρόνια στη Γη και ξέρουν ότι δεν υπάρχει μέλλον. Είναι πολύ κυνικοί και κατά κάποιον τρόπο βαθιά θλιμμένοι» αποκαλύπτει η Σαλόμ, εξηγώντας πως τέτοια θέματα προκύπτουν σε ένα μπαρ, σε μια σάουνα ή στο λόμπι ενός ξενοδοχείου, ειδικά αν οι άνθρωποι έχουν ήδη καταναλώσει μερικά ποτά. «Κάθε τόσο θίγω αυτό το θέμα και θα το σχολιάσουν, μετά από αυτό μπορώ να βγάλω το δικό μου νόημα. Φυσικά, αυτό λειτουργεί μόνο αν το άτομο είναι μεθυσμένο αργά το βράδυ και μιλάει με κάποιον στο μπαρ, τότε αυτό συμβαίνει». «Είναι εξαιρετικά περήφανοι γι' αυτό [και γι' αυτόν τον λόγο μιλάνε σχετικά με αυτό] ή με βλέπουν απλώς ως αντικείμενο και δεν περνά καν από το μυαλό τους ότι σκέφτομαι κι εγώ όταν είναι μαζί μου», υπογράμμισε. «Η κοινή γνώμη πρέπει να γνωρίζει πως οι εχθροί των φτωχών και των κατώτερων στρωμάτων δεν είναι οι μετανάστες, αλλά οι υπερπλούσιοι», τόνισε η Σαλόμ.

Συνεχίζοντας τον πολιτικό της σχολιασμό, η πολύπειρη συνοδός πολυτελείας θεωρεί ότι «η φορολόγηση των πλουσίων κ.λπ. είναι ένα αστείο πίσω από τις κλειστές πόρτες […] Υπάρχει ένας τύπος στο μπαρ που φωνάζει "φορολόγηση των πλουσίων" με κάθε νέο σφηνάκι. Αισθάνονται ανέγγιχτοι». Η Σαλόμ δήλωσε πως οι συναντήσεις με τους πελάτες συχνά αφορούν «το πάθος του ερωτισμού και το πάθος της εξουσίας, αν και το δεύτερο τόσο πολύ περισσότερο, που μπορεί να διαγράψει ακόμη και το πρώτο». 

Η 40χρονη συνοδός πολυτελείας, απόφοιτος Φιλοσοφίας και Γερμανικής Φιλολογίας, μίλησε για τη δουλειά της και δήλωσε ότι δεν πάει σε πάρτι, όπου θα περίμενε κάποιον να την πάρει. «Είναι πιο αποκλειστικό από αυτό», είπε, προσθέτοντας ότι επιλέγει τους πελάτες της, οι οποίοι φαίνεται να την εκτιμούν όχι μόνο για την ομορφιά και τη διακριτικότητά της, αλλά και για την ευφυΐα της. Σύμφωνα με τον ιστότοπο του δικού της φεμινιστικού πρακτορείου συνοδών στο Βερολίνο, Hetaera, ένα Σαββατοκύριακο κοστίζει στους πελάτες 5.000 λίρες, ενώ ένα δίωρο τετ-α-τετ ξεκινά από περίπου 850 λίρες. Η Σαλόμ δήλωσε: «Με τους ανθρώπους που συναντώ στο Νταβός συμφωνώ σε ειδικούς όρους για τους οποίους δεν μπορώ να μιλήσω και συναντώ μόνο ανθρώπους που μου αρέσουν κατά κάποιον τρόπο. Προφανώς, υπάρχουν επίσης μερικοί πολύ έξυπνοι άνθρωποι εκεί, και το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι μάλλον χρειάζονται πολύ αλκοόλ αυτή τη στιγμή [υπό το πρίσμα της τρέχουσας κατάστασης του κόσμου]». Η πορνεία είναι νόμιμη στην Ελβετία, ενώ οι σεξεργάτριες αναμένεται να πληρώνουν φόρους, να εγγράφονται στις τοπικές αρχές και να υποβάλλονται σε τακτικούς υγειονομικούς ελέγχους. Και οι επιχειρήσεις ανθούν. Η επίσημη γραμμή για τις συνοδούς σε πολλές χώρες, όχι μόνο στην Ελβετία, είναι ότι αμείβονται για τον χρόνο τους, και το τι θα κάνουν με αυτόν εξαρτάται από τις ίδιες.  Αυτή η laissez-faire προσέγγιση έχει πιστωθεί με τη μείωση της βίας κατά των εργαζομένων στο σεξ και της εμπορίας ανθρώπων, αλλά, φυσικά, όσοι εργάζονται στη βιομηχανία του σεξ καταλαμβάνουν κάθε κοινωνικό και οικονομικό στρώμα, επισημαίνει το δημοσίευμα της Daily Mail. Στο Νταβός, οι περιζήτητες συνοδοί είναι κομψά ντυμένες με επαγγελματικά κοστούμια, ώστε να μην ξεχωρίζουν, και είναι συχνά μορφωμένες, ενώ χειρίζονται άριστα τουλάχιστον δύο γλώσσες.

Ο λόγος γι' αυτό είναι η εξίσου υψηλού επιπέδου πελατεία στην οποία απευθύνονται - η πλειονότητα των περίπου 3.000 συνέδρων που έφτασαν στο Νταβός για το ετήσιο φόρουμ τη Δευτέρα είναι πλούσιοι επιχειρηματίες και πολιτικοί. Σύμφωνα με μια συνοδό που ακούει στο όνομα Τίφανι, «η διακριτικότητα είναι το νούμερο ένα προσόν για μια συνοδό - ειδικά για μια συνοδό υψηλού επιπέδου». «Φοράω κανονικά ρούχα -ένα μωβ κοστούμι και ένα μαύρο παλτό- για να φαίνεται ότι είμαι πραγματικά μέρος της σκηνής του συνεδρίου», δήλωσε.

Μετρόπολις - Fritz Lang

 https://youtu.be/AJcyWGQW6JI?si=z8Nr4ORq87mC-j29

Το Μετρόπολις τοποθετείται σε μια δυστοπική μελλοντική πόλη, όπου η κοινωνία είναι αυστηρά διαιρεμένη σε δύο τάξεις: τους πλούσιους που ζουν σε πύργους πολυτελείας και τους εργάτες που εργάζονται και κατοικούν σε σκοτεινά υπόγεια.

Η ταινία εξερευνά θέματα όπως η κοινωνική ανισότητα, η βιομηχανική εκμετάλλευση και η ανάγκη για συνεννόηση μεταξύ των κοινωνικών τάξεων. Το σύνθημα της ταινίας, «Το μεσολαβητικό στοιχείο ανάμεσα στο χέρι και το μυαλό πρέπει να είναι η καρδιά», υπογραμμίζει τη φιλοσοφία της. Η θεματολογία της συνδυάζει πολιτική και ηθική, καταδεικνύοντας τις καταστροφικές συνέπειες της ανισότητας, αλλά και τη δυνατότητα αλλαγής μέσω της συνεργασίας και της κατανόησης.

Το Μετρόπολις ξεπέρασε τα όρια του κινηματογράφου της δεκαετίας του 1920 τόσο σε τεχνικό όσο και σε ιδεολογικό επίπεδο. Σε μια εποχή όπου τα περισσότερα φιλμ ήταν απλές ψυχαγωγικές ιστορίες, η ταινία του Λανγκ εισήγαγε πολυεπίπεδες ιδέες και προφητικές προβλέψεις για την κοινωνία και την τεχνολογία.  Πολλά από τα θέματα της ταινίας παραμένουν επίκαιρα, όπως η εξάρτηση από την τεχνολογία, η κοινωνική ανισότητα και οι κίνδυνοι της αυτοματοποίησης. Σε εκείνη την τόσο παλιά εποχή, το Μετρόπολις προέβλεψε με ακρίβεια τις συνέπειες μιας πλήρως μηχανοποιημένης κοινωνίας.

Παρόλο που το Μετρόπολις υπέστη σημαντικές περικοπές μετά την πρώτη του κυκλοφορία, το έργο αποκαταστάθηκε σχεδόν στην αρχική του μορφή το 2010, χάρη στην ανακάλυψη χαμένων σκηνών. Η αποκατεστημένη έκδοση αποκάλυψε την πληρότητα του οράματος του Λανγκ, ενισχύοντας τη θέση της ταινίας ως κορυφαίου αριστουργήματος.

Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι

Ως προσωκρατικοί φιλόσοφοι εννοούνται φιλόσοφοι που έζησαν από τον 7ο αιώνα π.κ.ε. μέχρι και κατά την εποχή του Σωκράτη, αφού ορισμένοι υπήρξαν σύγχρονοί του. Ο στοχασμός τους είναι προδρομικός της ελληνικής φιλοσοφίας γενικότερα. Θεωρούνται οι πρώτοι που διατύπωσαν συγκεκριμένες φιλοσοφικές θεωρίες, εγκαταλείποντας την αυθεντία της παράδοσης. Τα ερωτήματα που θέτουν αφορούν κυρίως στην Κοσμογονία, ως απάντηση στο ερώτημα για τη γένεση του κόσμου, την Κοσμολογία, ως απάντηση στο ερώτημα για την υφή και τη λειτουργία του κόσμου και την Γνωσιολογία, ως απάντηση στο ερώτημα ποιες είναι οι δυνατότητες και τα όρια της ανθρώπινης σκέψης.

Ο ΘΑΛΗΣ & Η ΨΥΧΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Ο Θαλής (624-546 π.κ.ε.) ο πρώτος Έλληνας φιλόσοφος κι ένας από τους «Επτά Σοφούς της αρχαιότητας» προσπαθούσε να διδάξει στους συμπολίτες του στην Μίλητο τον τρόπο να συλλογίζονται ορθά. Πρέπει να ήταν ένας ήρεμος και καλοκάγαθος άνθρωπος αφού δεν οργιζόταν όταν εκείνοι δεν καταλάβαιναν το παραμικρό από τα σημαντικά πράγματα που τους έλεγε ή όταν τον κορόιδευαν και τον περιγελούσαν. Πρέπει να αποτέλεσε μεγάλη έκπληξη γι’ αυτούς όταν οι άλλοι Έλληνες τον συμπεριέλαβαν στους Επτά Σοφούς δίπλα στον Σόλωνα. Βλέπετε, ήταν έτοιμοι πάντοτε να τον χλευάσουν ή και να τον κατηγορήσουν άδικα, λόγω της αμάθειάς τους. Για παράδειγμα, όταν ο Θαλής προέβλεψε την έκλειψη ηλίου στις 28 Μαΐου του 585 π.κ.ε. και η έκλειψη όντως έγινε την ημέρα και την ώρα που είχε προβλέψει, οι συμπολίτες του αντί να τον θαυμάσουν, τον κατηγόρησαν για μάγο!

Από παιδί είχε τη φήμη του αφηρημένου και τον κατηγορούσαν για τεμπέλη, επειδή τον έβλεπαν να είναι πάντα βυθισμένος στις σκέψεις του και σε περισυλλογή. Τόσο πολύ χανόταν στις σκέψεις του, που συχνά δεν έβλεπε που βάδιζε, και μια μέρα, έτσι αφηρημένος όπως ήταν, έπεσε μέσα σε έναν λάκκο και χτύπησε, προκαλώντας τα γέλια των συμπατριωτών του, που από τότε έλεγαν πως ο Θαλής ήταν ανίκανος ακόμη και να βαδίσει, τόσο άχρηστος ήταν, έλεγαν, που έπεφτε μέσα σε όποιον λάκκο βρισκόταν μπροστά του.

Όλα αυτά, παραδόξως, γινόντουσαν στη Μίλητο, που την κυβερνούσε ο πανέξυπνος δικτάτορας Θρασύβουλος, πρωτεύουσα της βιοτεχνίας του Αιγαίου, της υφαντουργίας, του εμπορίου, της φιλοξενίας, αλλά και της τέχνης, της λογοτεχνίας και της μελέτης. Μια πόλη τόσο ακμάζουσα που είχε ιδρύσει και άλλες ογδόντα δικές της αποικίες στις ακτές της Μικρά Ασίας, και οι πληροφορίες που έφτασαν μέχρι εμάς λένε πως όλες οι ελληνικές πόλεις ζήλευαν τον πλούτο, την ελευθερία, την πολυτέλεια και τη μόρφωση που απολάμβαναν οι Μιλήσιοι οι πιο γενναίοι ναυτικοί, οι πιο πονηροί έμποροι, οι πιο εκλεπτυσμένες γυναίκες, οι πιο προοδευμένοι σπουδαστές. Οι σπουδές εκεί είχαν ξεφύγει από τον έλεγχο του ιερατείου, που παντού είχε ακόμη πλήρες μονοπώλιο, ενώ εκεί κυριαρχούσε η ελεύθερη σκέψη.

Κι όμως, αυτοί οι άνθρωποι κορόιδευαν τον Θαλή.

Κι ενώ στην υπόλοιπη Ελλάδα η επιστήμη δεν είχε ξεχωρίσει ακόμη από τη μυθολογία και οι άνθρωποι ακόμη πίστευαν αυστηρά μόνο αυτά που έλεγαν ο Όμηρος και ο Ησίοδος και κανένας άλλος, στη Μίλητο υπήρχε ένας μεγάλος σοφός που είχε διαγράψει τους θεούς και τους μύθους τους και είχε ιδρύσει την πρώτη ελληνική φιλοσοφική σχολή, το πρώτο πειραματικό εργαστήριο, και τη φυσιοκρατική θεώρηση του κόσμου: ο Θαλής, κατά τους συμπατριώτες του: ένας αιθεροβάμονας που δεν έβλεπε πού βάδιζε.

Ορισμένα από τα γνωμικά που αποδίδονται στον Θαλή είναι: «Γνώθι σαυτόν», «Μέτρω χρω», «Πρεσβύτατον των όντων θεός αγέννητον γαρ», «Κάλλιστον κόσμος ποίημα γαρ θεού», «Μέγιστον τόπος άπαντα γαρ χωρεί»,«Τάχιστον νους δια παντός γαρ τρέχει», «Σοφώτατον χρόνος ανευρίσκει γαρ πάντα»

ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΥ

Δεν υπήρχαν φιλόσοφοι πριν από τον Θαλή. Ο Θαλής άφησε έναν μόνο μαθητή, τον Αναξίμανδρο, για τη ζωή του οποίου δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτε, πέρα από κάποιες αμφίβολες πληροφορίες του Κικέρωνα και από ένα ανέκδοτο που αναφέρει ο Διογένης Λαέρτιος: Ο Αναξίμανδρος τραγουδούσε και με το άσμα του προκαλούσε το γέλιο των παιδιών που τον κορόιδευαν κι εκείνος έλεγε: «Πρέπει, εξαιτίας των παιδιών, να καταβάλλουμε προσπάθεια για να τραγουδάμε καλύτερα»

Ο Αναξίμανδρος ήταν ο πρώτος Έλληνας φιλόσοφος που τόλμησε να εκδώσει ένα σύγγραμμα «Περί φύσεως» (γύρω στο 550 π.κ.ε. και, από τότε, σχεδόν κάθε Έλληνας φιλόσοφος, κι όχι μόνο, έχει γράψει και από ένα σύγγραμμα «περί φύσεως», που έγινε το αγαπημένο θέμα των αρχαίων λογίων). Ήταν η πρώτη γνωστή συγγραφή με την οποία επιχειρούταν η εξήγηση του σύμπαντος με βάση επιστημονικές αρχές κι αποτελούσε σοβαρά επικίνδυνο τόλμημα, αν λάμβανε κανείς υπ’ όψιν του τις θεοκρατικές αντιλήψεις της εποχής, αφού οποιοδήποτε παρόμοιο εγχείρημα έπρεπε να συμβαδίζει με τη θεογονία του Ησίοδου και με τις γενεαλογίες του Δία.

Το πρώτο αυτό επιστημονικό σύγγραμμα δεν πρέπει να γνώρισε καθόλου θερμή υποδοχή, αφού ήταν εξαιρετικά σπάνιο ακόμη και κατά την αρχαιότητα. Είναι αμφίβολο ακόμη κι αν ο Αριστοτέλης (που ήταν μανιώδης συλλέκτης με τεράστια βιβλιοθήκη) το είχε αντικρίσει ολόκληρο ποτέ. Ο Απολλόδωρος, όπως καταθέτει ο Διογένης Λαέρτιος, θεωρούσε τον εαυτό του τον πιο τυχερό άνθρωπο του κόσμου διότι είχε επιτύχει το ανέλπιστο κατόρθωμα να αποκτήσει μία πολύ μικρή περίληψη του συγγράμματος του Αναξίμανδρου.

Ο σχολιαστής του Αριστοτέλη, Σιμπλίκιος, διέσωσε μόνον μία μικρή πρόταση από το σύγγραμμα αυτό (που κι αυτή η πρόταση είναι χαμένη κάπου μέσα στη χαοτική μάζα της αρχαίας σημειολογίας κι έτσι δεν ήταν εύκολο να την εντοπίσω).Ήταν ένα τόσο παράτολμο εγχείρημα για την εποχή, η συγγραφή ενός τέτοιου συγγράμματος, που επιβίωσε από αυτό μόνο μια μικρή περίληψη που την είχε μόνο ένας άνθρωπος κι έπειτα δεν έμεινε παρά μία μόνο μικρή γραμμούλα. Τόσο σημαντική ήταν για τους Έλληνες του 550 π.κ.ε. η επιστημονική εξήγηση του Σύμπαντος!

Ο ΞΕΝΟΦΑΝΗΣ, ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΟΙ ΘΕΟΙ ΚΑΙ Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΖΗΝΩΝΑ

Ο Ξενοφάνης (570-480 π.κ.ε.) ο Κολοφώνιος, φιλόσοφος και ποιητής, γεννήθηκε και μεγάλωσε στον Κολοφώνα της Μικράς Ασίας. Θαύμαζε τον Θαλή και ήταν μαθητής του Αναξίμανδρου. Όταν ο τόπος υποτάχθηκε στους Πέρσες, ο Ξενοφάνης στην ηλικία των εικοσιπέντε ετών έφυγε από την πατρίδα του, μην μπορώντας να ανεχθεί τον περσικό ζυγό, «την στυγεράν τυραννίαν» όπως την αναφέρει ο ίδιος. Ο ίδιος, επίσης, λέει ότι από τότε «αφιέρωσε τη ζωή του σε περιπλανήσεις». Ταξίδεψε στη Μάλτα, στις ακτές της Δαλματίας, στη νήσο φάρο, στις Συρακούσες κι αλλού. Κατοίκησε τελικά σε διάφορα μέρη της Σικελίας και στην Ελέα στην Κάτω Ιταλία.

Ο Ξενοφάνης ήταν ένας περιπλανώμενος βάρδος, ποιητής και ραψωδός. Στα μέρη όπου πήγαινε τραγουδούσε τα έπη του Ομήρου και του Ησίοδου, όπως απαιτούνταν από το έθιμο, αλλά και πολλά δικά του ποιήματα (από τα οποία δυστυχώς έχουν σωθεί μόνο μερικά μικρά αποσπάσματα). Ο Πρόκλος αναφέρει ότι ο Ξενοφάνης είχε γράψει μεγάλο ποίημα με τον τίτλο Σίλλοι, στο οποίο κατέκρινε σθεναρά τους ποιητές και τους φιλόσοφους, για τον δογματισμό τους, τη μισαλλοδοξία τους, τον εγωισμό τους ,τις αντιφάσεις τους.

Επίσης, ο Ξενοφάνης είναι ένας χαρακτήρας πάνω στον οποίο διαφαίνεται η απαρχή της διακοπής της ηρωικής παράδοσης και της μυθολογίας (από κάποιον που ήταν ειδικός σε αυτήν). Όλα δείχνουν ότι η υποταγή του μικρασιατικού ελληνικού πολιτισμού στους Πέρσες, προκάλεσε μια ανεπανόρθωτη κρίση σε ολόκληρη τη μυθική παράδοση, την οποία εκείνη την εποχή εκπροσωπούσε αποκλειστικά ο Όμηρος. (Οι Έλληνες περίμεναν ότι οι θεοί δεν θα επέτρεπαν στους Πέρσες να κατακτήσουν τα εδάφη τους).

Για πρώτη φορά άρχισε να εξετάζεται με κριτικό πνεύμα το παρελθόν και να επικρίνεται από ηθικής άποψης. Ο Ξενοφάνης και ο Πυθαγόρας είναι οι πρώτοι στοχαστές που αρχίζουν να επικρίνουν σφοδρότατα τον Όμηρο και τον Ησίοδο (που ως ονόματα αντιπροσώπευαν την «παλιά φρουρά», μυθοποιητική και ιερατική, που επιχειρούνταν τώρα να αντικατασταθεί από τους φιλοσόφους). Ο Ξενοφάνης επικρίνει τους μορφωμένους ανθρώπους, λέγοντας ότι οι πάντες άντλησαν τη μόρφωση τους αποκλειστικά από τον Όμηρο και δεν γνωρίζουν τίποτε άλλο.

Αλλά ο Όμηρος και ο Ησίοδος, λέει ο Ξενοφάνης, δεν έκαναν τίποτε άλλο παρά να χρησιμοποιούν δραματικά τις ανθρώπινες κακίες και φαυλότητες και να τις αποδίδουν στους θεούς. «Ο Όμηρος και ο Ησίοδος όλα τα απέδιδαν στους θεούς, όλα όσα είναι κατά την κρίση του ανθρώπου άξια ονειδισμού και επίκρησης, τις κλοπές, τις μοιχείες, τις μικρότητες, τη μισαλλοδοξία, τις αμοιβαίες απάτες» Με την κριτική του ο Ξενοφάνης έφτασε να κατακρίνει ανοιχτά τα ιερατεία, τις πεποιθήσεις τους και τους χειρισμούς ανθρώπων που έκαναν και να επιτεθεί κατά όλων των τότε θρησκευτικών και κοινωνικών δοξασιών, δημιουργώντας έτσι τον πρώτο ελληνικό Διαφωτισμό.

Ο Ξενοφάνης κατακρίνει τον Όμηρο και τον Ησίοδο λέγοντας ότι εισήγαγαν στην αντίληψη των ανθρώπων τον ανθρωπομορφισμό των θεών (μια παρατήρηση 2.500 χρόνια πριν τη διατυπώσουν οι σύγχρονοι ιστορικοί και ανθρωπολογικοί αναλυτές της αρχαιότητας) κι ότι οι θεοί ουσιαστικά παρουσιάζονται ως κακέκτυπα των ανθρώπων, κι όχι το αντίστροφο -όπως ίσως θα περίμενε κανείς. Ο Ξενοφάνης διδάσκει ότι «ο Θεός στο σύνολο του είναι όραση, ακοή και νόηση», δηλαδή βλέπει, νοεί και ακούει απ’ ευθείας, χωρίς να έχει ανάγκη αισθητηρίων οργάνων. Είναι ο Κοσμικός Νους. Δεν διοικεί το Σύμπαν με κάποια ανώτερη υλική δύναμη, όπως δίδασκαν για τους θεούς ο Όμηρος και ο Ησίοδος, αλλά το κυβερνά «δια της νοήσεως» και «χωρίς να καταβάλλει σωματικό κόπο, θέτει τα πάντα σε κίνηση με τη δύναμη της θεϊκής σκέψης».

Ο Ξενοφάνης επέκρινε τους ανθρώπους που φαντάζονται τους θεούς ως ανθρωποειδή και ως μετακινούμενους από τόπο σε τόπο. Η αλήθεια, έλεγε, είναι ότι ο Θεός μένει ακίνητος στον τόπο του: «Πάντοτε μένει εις τον αυτόν τόπον, και δεν ταιριάζει σ’ αυτόν να αλλάζει τόπο και να είναι άλλοτε εδώ και άλλοτε εκεί» Παρατηρούσε επίσης: «Μόνον ένας Θεός μέγιστος υπάρχει μεταξύ των θεών και των ανθρώπων, και δεν μοιάζει καθόλου με τους θνητούς ούτε κατά το σώμα ούτε κατά την ψυχή». «Το Εν είναι η Θεότης».

Θεωρούσε τις ανθρωπομορφικές ιστορίες των θεών ως κωμικές και αφελείς. «Οι άνθρωποι νομίζουν ότι οι θεοί γεννιούνται και ότι έχουν την ενδυμασία, τη φωνή και τη μορφή ανθρώπων» Έλεγε ότι ο καθένας φαντάζεται τους θεούς όπως είναι ο ίδιος: «οι Αιθίοπες θέλουν τους θεούς μαύρους και σιμούς, οι θράκες γλαυκούς και ξανθούς. Αν οι βόες και οι ίπποι και οι λέοντες είχαν χέρια και μπορούσαν να ζωγραφίσουν, θα παρίσταναν τους θεούς όμοιους με τους εαυτούς τους, οι βόες ως βους, οι ίπποι ως ίππους, και ούτω καθεξής.

Αλλά, αν δεχθούμε ότι ο Θεός είναι το κρουστό και τελειότατο όλων των όντων, δεν μπορεί παρά να είναι ένας και όχι πολλοί. Διότι η έννοια της τέλειας θεότητας είναι συνδεδεμένη με την έννοια του κρατείν και άρχειν, που είναι νοητή μόνον ως ιδιότητα ενός και όχι πολλών» «Εν είναι το Παν».

Κατηγορούσε ακόμη και την εμμονή των Ελλήνων για τον αθλητισμό και τη σωματική ρώμη, υποστηρίζοντας ότι η σοφία είναι ανώτερη τις σωματικής ρώμης (πράγμα ανήκουστο μέχρι εκείνη την εποχή): «Οι αγροίκοι νικητές της Ολυμπίας στο δρόμο και στους άλλους ιππικούς και γυμνικούς αγώνες, δεν αξίζουν όσο εγώ. Δεν είναι δίκαιο να προκρίνεται η ρώμη έναντι της αγαθής σοφίας. Ο πραγματικός αγώνας γίνεται όχι για ιδρώτα και δυνατούς μύες, αλλά για την απόκτηση ιστοριίης (πολυμάθειας) και σοφίας δια ποικίλων γνώσεων, με τις οποίες ο άνθρωπος ξεχωρίζει από τα ζώα.»

Ο Ξενοφάνης αμφέβαλε ακόμη και για την εγκυρότητα της ανθρώπινης γνώσης: «Κανείς άνθρωπος δεν υπάρχει, ούτε θα υπάρξει, που να γνωρίζει την αλήθεια σε σχέση με τους θεούς και σε σχέση με όσα λέγω περί του Σύμπαντος. Διότι, και αν ακόμη υποθέσουμε ότι θα μπορούσε να επιτύχει να πει εκείνο το οποίο υπάρχει στην πραγματικότητα, ο ίδιος δεν είναι σε θέση να το γνωρίζει, διότι σε σχέση με όλα τα πράγματα ανεξαιρέτως υπάρχει η φαινομενικότητα»

Ο Ξενοφάνης, περιπλανώμενος, κυνηγήθηκε για τις θέσεις του· από όλους τους τόπους που επισκέφτηκε, αντιπαθής από όλους και κατέληξε να είναι ένας άνθρωπος σοφός και μελαγχολικός, πικραμένος διότι οι άνθρωποι δεν τον καταλάβαιναν, ένας εραστής της ελευθερίας που είχε ανακαλύψει ότι «όλοι αγαπούν την ελευθερία, αλλά κανείς τους ελεύθερους ανθρώπους».

Ο Ξενοφάνης ήταν ο ιδρυτής της Ελεατικής φιλοσοφίας (από την πόλη Ελέα της Κάτω 1ταλίας, η οποία τελικά τον δέχτηκε να παραμείνει εκεί –στην Ελέα γεννήθηκε ο Ιδεαλισμός και ήταν ο δάσκαλος του μεγάλου φιλόσοφου Παρμενίδη, που κι εκείνος με τη σειρά του ήταν ο δάσκαλος του μεγάλου παραδοξολόγου φιλόσοφου Ζήνωνα.

Η παράδοση λέει ότι ο Παρμενίδης και ο Ζήνωνας κατείχαν το μόνο διασωθέν αντίτυπο του αποκαλυπτικού συγγράμματος που έγραψε ο Πυθαγόρειος φιλόσοφος Ίππασος, στο οποίο αποκάλυψε ότι η σφαίρα συντίθεται από δώδεκα πεντάγωνα, προφανώς μία γνώση με μυστικιστικές προεκτάσεις, γι’ αυτό και οι ιερείς και οι συμπολίτες του τον έπνιξαν στη θάλασσα για αυτό του το ασέβημα.

Ο Ζήνωνας, ο οποίος έψαχνε όλα τα παράξενα και παράδοξα πράγματα κάνοντας συγκλονιστικά ενδιαφέρουσες και εκπληκτικές επισημάνσεις όπως το ότι δεν είναι δυνατόν να υπάρχει κίνηση, με αυτά ανατρέπει ολόκληρο το οικοδόμημα των μαθηματικών και τοποθετεί την ανθρώπινη γνώση σε τελείως περιορισμένο πλαίσιο. «Κάθε ανθρώπινη γνώση στηρίζεται σε κάποια υπόθεση, που δεν δύναται να ελεγχθεί». «Όλα είναι σχετικά».

Τα συγκλονιστικά συμπεράσματα και οι επισημάνσεις του Ζήνωνα έχουν παραβλεφθεί επίτηδες από τους επιστήμονες, από τότε μέχρι σήμερα, διότι είναι προβλήματα άλυτα που αναιρούν την ίδια την επιστήμη τους και γι’ αυτό τον λόγο όλοι έχουν αρκεστεί σε μία -καθόλου μα καθόλου, ικανοποιητική- προσπάθεια του Αριστοτέλη να απορρίψει τα επιχειρήματα του Ζήνωνα, ξεγελώντας τον εαυτό τους και τους άλλους ότι ο Αριστοτέλης το κατάφερε και άρα το ζήτημα έχει κλείσει!

Λένε πως ο Σωκράτης μιμήθηκε τη στρεψόδικη διαλεκτική του Ζήνωνα (και αναφέρεται ότι ο Ζήνων ήταν ένας από τους δασκάλους του Περικλή). Στην Αθήνα δεν βρέθηκε κανένας να κατηγορήσει τον Ζήνωνα γιατί μονάχα λίγοι ήταν εκείνοι που καταλάβαιναν τι ακριβώς έλεγε, όπως διηγείται ο Πλάτωνας.

Όπως και ο Ξενοφάνης έτσι και ο Ζήνωνας ήταν άνθρωπος εξαιρετικά φιλελεύθερος, πολέμιος των ιερέων και των τυράννων, έτοιμος να πεθάνει αν χρειαστεί στον αγώνα για την ελευθερία του ατόμου και για την ελεύθερη σκέψη. Όταν στην πατρίδα του ο Τύραννος Νέαρχος εγκατέστησε την πιο στυγνή δικτατορία της εποχής με τη συγκατάθεση του ιερατείου, ο Ζήνωνας έτρεξε αμέσως να συμμετάσχει στη συνωμοσία για την ανατροπή του Νέαρχου και στο κίνημα της επανάστασης.

Το κίνημα απέτυχε κάτω από τραγικές περιστάσεις, ο Ζήνωνας συνελήφθη και υπέστη μία μεγάλη σειρά βασανιστηρίων κατά τα οποία ο Νέαρχος του ζητούσε να κατονομάσει τους συντρόφους του. Ο μεγάλος φιλόσοφος Ζήνωνας, ο επινοητής της διαλεκτικής, δεν άνοιξε το στόμα του για να πει ούτε μία λέξη, για να μην προδώσει τους συντρόφους του στον αγώνα για την ελευθερία, υπομένοντας σε μαρτυρικά τα πιο φριχτά βασανιστήρια για πολλές μέρες.

Ο Ηρακλείδης ο Ποντικός αναφέρει ότι στο τέλος, καθώς ανέκριναν και βασάνιζαν τον Ζήνωνα, εκείνος ζήτησε να πει κάτι στον Τύραννο που κανείς άλλοτε δεν έπρεπε να το ακούσει. Ο Τύραννος έσκυψε πάνω από τον Ζήνωνα για να του πει στο αυτί, νομίζοντας ότι επιτέλους ομολογούσε: ο Ζήνωνας του δάγκωσε δυνατά το αυτί και του το ξερίζωσε, κι έπειτα αμέσως οι δεσμοφύλακες του τον θανάτωσαν. Ο Σουίδας, ο Έρμιπος, και ο Αντισθένης, διαφωνούν με αυτήν την εκδοχή κι όλοι τους αναφέρουν ότι το περιστατικό έγινε κάπως αλλιώς: καθώς βασάνιζαν τον Ζήνωνα για πολλοστή ημέρα, ο Νέαρχος του ζήτησε να μιλήσει επιτέλους για να δώσει τέλος στο μαρτύριό του, κι εκείνος του ένευσε να πλησιάσει για να του πει κάτι, ο Τύραννος πλησίασε, και τότε ο Ζήνωνας έκοψε την ίδια του τη γλώσσα με τα δόντια του και την έφτυσε στο πρόσωπο του Τυράννου. Έπειτα τον σκότωσαν!

ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ: Ο ΣΟΦΟΣ ΠΟΥ ΕΠΣΚΕΠΤΟΤΑΝ ΤΟΥΣ ΟΥΡΑΝΟΥΣ

Ο Αναξαγόρας (500-420 π.κ.ε.) έλεγε ότι ο σκοπός της ζωής του ανθρώπου είναι η θεωρία και η ελευθερία που πηγάζει από αυτήν. Ο Αναξαγόρας υπήρξε το πρότυπο του σοφού ανθρώπου, που αφιέρωσε τη ζωή του στην έρευνα και στην ανακάλυψη της αλήθειας.

Ο Αναξαγόρας γεννήθηκε στις Κλαζομενές της Μικράς Ασίας, από πλούσια και αριστοκρατική οικογένεια. Σε πολύ νεαρή ηλικία αφιερώθηκε στις φιλοσοφικές σπουδές με υπέρμετρο ζήλο και αγώνα, παραμελώντας τελείως την εποπτεία της περίουσίας του. Ουσιαστικά, έχασε την περιουσία του για χάρη της φιλοσοφίας και της αναζήτησης της αλήθειας. Δεν γνωρίζουμε ποιοι ήταν οι δάσκαλοι του (όχι τυχαία, όπως θα δούμε παρακάτω). Ασχολήθηκε πολύ όχι μόνο με τη φιλοσοφία, αλλά και με τη γεωμετρία και με την αστρονομία, και θεωρείται ο αστέρας της αστρονομίας.

Ο Φιλόστρατος μαρτυρεί ότι ο Αναξαγόρας τις νύχτες έκανε αστρονομικές παρατηρήσεις από την κορυφή του μικρασιατικού όρους Μίμαντος, απέναντι από τη Χίο, και από την κορυφή εκείνου του βουνού «επισκεπτόταν τα ουράνια»: «Κλαζομένιον Αναξαγόραν από του κατά την Ιωνίαν Μίμαντος επεσκέφθαι τα εν τω ουρανώ». Ταξίδεψε στην Αίγυπτο και στις σκιές της Μικράς Ασίας κι έφτασε στην Αθήνα σε ηλικία 44 ετών, καλεσμένος από τον στρατηγό Ξάνθιππο, πατέρα του Περικλή, για να αναλάβει τη διδασκαλία του γιου του.

Ο Περικλής έμαθε από τον Αναξαγόρα ότι ήξερε. Από τότε, οι δυο τους ήταν οι καλύτεροι φίλοι, ο Αναξαγόρας ήταν ο σύμβουλος του Περικλή· κι ο Περικλής αγαπούσε με πάθος τον δάσκαλο του και τον τιμούσε σε όλη του τη ζωή.

Μπορεί ο Αναξαγόρας να ήταν ο μεγαλύτερος αστρονόμος και -κατά τη γνώμη μου και όχι μόνο- ο πατέρας της επιστημονικής φαντασίας, αλλά στην ακμάζουσα και πολιτισμένη και «φιλοσοφημένη» Αθήνα του «χρυσού αιώνα», η αστρονομία ήταν απαγορευμένη με ποινή θανάτου! Εκεί βασίλευε ακόμη η δεισιδαιμονία, την οποία οι Αθηναίοι εξόρκιζαν μόνο στα λόγια και όχι στην πράξη. Η αστρονομία ήταν εχθρός της θρησκείας, απασχόληση των ασεβών και των άθεων, επικίνδυνη για την κοινωνική τάξη και τον δημόσιο βίο!

Το ίδιο ίσχυε στις περισσότερες πολιτείες της αρχαιότητας, όπως το είχε επιβάλλει το ιερατείο. Στην Αθήνα, ο συγκεκριμένος νόμος ψήφισμα όριζε ότι αποτελεί αφορμή καταγγελίας και διάπραξη μεγάλου δημόσιου αδικήματος η διδασκαλία αθεϊστικών δοξασιών και η ανάπτυξη θεωριών αναφερόμενων στα άστρα και στα αστρονομικά φαινόμενα. Στην αρχαία Ελλάδα, η αρχή και οι νόμοι του κόσμου και η «γένεση των όντων» ανακατεύονταν ακόμη και στα γενεαλογικά δέντρα των απλών ανθρώπων, αποκαλύπτοντας δεσμούς με κάποιον θεό ή θεά.

Βέβαια, στη Θήβα, ο Φιλόλαος, μαθητής του Πυθαγόρα, μπορούσε να κηρύττει πως η Γη δεν ήταν το κέντρο του σύμπαντος αλλά μόνο ένας πλανήτης που μεταξύ πολλών άλλων περιστρεφόταν γύρω από μια «κεντρική φωτιά», αλλά στη Θήβα δεν υπήρχε κανείς που να καταλαβαίνει τι έλεγε ο Φιλόλαος, τον οποίο γενικά είχαν για τρελό, κι ούτε οι ιερείς δεν του έδιναν σημασία. Αλλά στην Αθήνα, σε μια παρόμοια συζήτηση όλοι θα είχαν αντιληφθεί ότι ενδεχόμενες επιπλοκές και τις ανεπιθύμητες προεκτάσεις και θα ρωτούσαν τον δάσκαλο μιας τέτοιας ιδέας, με ποιον τρόπο όλα αυτά ταίριαζαν με τον Δία και την κοσμογονία που καταγόταν από αυτόν.

Ούτε ο Περικλής τόλμησε να καταργήσει τον νόμο που απαγόρευε την αστρονομία ως εχθρό της θρησκείας και του λαού.

Ο Αναξαγόρας ήταν ένας ονειροπόλος, που ενδιαφερόταν περισσότερο για τα επουράνια απ’ ό,τι για τα επίγεια και ταξιδεύοντας και συζητώντας είχε συλλέξει όλες τις μυστικές νέες ιδέες που, αντιστασιακά, μέσα στη μαυρίλα του ιερατείου που επικρατούσε παντού, προσπαθούσαν να φωτίσουν τον νου των σοφών ώστε να αποκαλύψουν στους ανθρώπους τη φύση του σύμπαντος.

Ο Δημόκριτος από τα Άβδηρα έλεγε ότι ο γαλαξίας δεν ήταν τίποτε άλλο από αστρική σκόνη, ο Εμπεδοκλής στον Ακράγαντα έλεγε ότι το φως των αστέρων χρειάζεται κάποιο χρόνο για να φτάσει στη γη και άρα ίσως να μη βλέπουμε την αληθινή εικόνα του ουρανού, ενώ ο Παρμενίδης ο Ελεάτης αμφέβαλλε ότι η γη είναι επίπεδη και πίστευε πως μάλλον είναι σφαιρική κι ο Ενωπίδης στη Χίο είχε υπολογίσει τη γωνία που σχηματίζει η ελλειπτική τροχιά της Γης με τον ουράνιο ισημερινό, και ο Ικέτας στις Συρακούσες είχε ήδη διακηρύξει ότι η Γη κινείται γύρω από τον εαυτό της.

Ο Αναξαγόρας ήταν ένας παράξενος άνθρωπος και καλοκάγαθος, που παραμέλησε την περιουσία του για το κυνήγι των άστρων και την εξήγηση των μυστηρίων του κόσμου. Έλεγε ότι δεν χρειάζεται να επικαλεσθεί κανείς το υπερφυσικό για να εξηγήσει κάτι το φυσικό. Έλεγε ότι η Γη περιστρέφεται και είναι τυλιγμένη από περίβλημα σέρα, του οποίου οι πυκνώσεις και αραιώσεις οφείλονται στην ηλιακή θερμότητα και είναι η αιτία των ανέμων (2.200 χρόνια πριν η νεότερη επιστήμη το επιβεβαιώσει).

Εξηγούσε τη δημιουργία του σύμπαντος (από το χάος, ώσπου μια ουράνια δίνη με τη φυγόκεντρο δύναμη της αποχώρισε τα τέσσερα στοιχεία, από τους συνδυασμούς των οποίων τελικά δημιουργήθηκαν οι οργανικές μορφές), την πτώση των μετεωριτών (μάλιστα κάποτε προέβλεψε πότε και πού θα πέσει ένας μετεωρίτης), τις εκλείψεις του ήλιου (που έλεγε ότι δημιουργούνταν από τη σελήνη, που ήταν υλικό σώμα, πέτρινο, το οποίο παρεμβαλλόταν ανάμεσα στη Γη και στον ήλιο και προκαλούσε το φαινόμενο της έκλειψης, ενώ έλεγε ότι η σελήνη δεν είχε δικό της φως αλλά κατόπτριζε το φως του ήλιου), και άλλα πάρα πολλά.

Επίσης έλεγε και πολλά ακόμη πιο παράξενα πράγματα, όπως το ότι υπήρχαν και άλλοι κόσμοι εκτός από τη Γη, πλανήτες στον ουρανό, όπου κατοικούσαν άνθρωποι εξωγήινοι, πού είχαν πολιτισμούς όπως και οι γήινοι, και περιέγραφε τα σπίτια τους και τις ενδυμασίες τους και τις συνήθειές τους. Σύμφωνα με τους νόμους της Αθήνας όλα αυτά είχαν ένα βασικό ελάττωμα: ο Αναξαγόρας δεν ανέφερε καθόλου τον Δία, λες και αυτός δεν είχε λάβει μέρος σε τίποτε από όλα αυτά, δηλαδή δεν υπήρχε.

Που ήταν οι θεοί σε όλα αυτά; Ο Αναξαγόρας έλεγε ότι υπήρχε μόνο ένα υπέρτατο ον, που το ονόμαζε «ο Νους». Αυτός ήταν ο πατέρας της κοσμικής δίνης, απ’ αυτόν καταγόταν το ανθρώπινο πνεύμα, αυτός βρισκόταν πίσω από τα μεγάλα μυστήρια του σύμπαντος, αυτός ο Κοσμικός Νους ένωνε όλα τα πράγματα. Αυτόν τον «Νου» ο Αναξαγόρας τον ανέφερε και τον επικαλούνταν τόσο συχνά, που οι Αθηναίοι άρχισαν να τον κοροϊδεύουν και να τον φωνάζουν «Νου», όταν περνούσε στο δρόμο έλεγαν «να ο Νους!» και όταν κάποιος έλεγε κάτι παράξενο, έλεγαν «να ρωτήσουμε τον Νου να μας πει τι είναι». Κορόιδευαν τον σοφότερο των ανθρώπων την εποχή τους.

Είναι προφανές ότι συχνά ο Αναξαγόρας επικαλούνταν αυτόν τον «Νου», ως άλλοθι για να ξεγλιστρά από την κατηγορία της αθεΐας, αφού πολλοί μην καταλαβαίνοντας τι ακριβώς εννοούσε νόμιζαν ότι ίσως εννοούσε τον Δία. Αλλά ίσως και όχι, οπότε τον υποπτευόντουσαν έτσι κι αλλιώς. Ώσπου μια μέρα σιγουρεύτηκαν: στη διάρκεια μιας, θυσίας προς τους θεούς, βρέθηκε ένα κριάρι με ένα μόνο κέρατο. Οι ιερείς που ήταν στην τελετή το ερμήνευσαν αυτό ως υπερφυσικό σημάδι από τους Θεούς. Τότε ο Αναξαγόρας, που δεν πίστευε σε υπερφυσικά φαινόμενα και θεϊκούς οιωνούς, τους κατέκρινε δημόσια κόβοντας το κεφάλι του ζώου, κάνοντας ανατομία του κρανίου του κριού και δείχνοντάς τους πως το μοναδικό κέρατο ήταν ένα φαινόμενο που είχε δημιουργηθεί εξαιτίας μιας ανώμαλης ανάπτυξης του εγκεφάλου, ο οποίος είχε συγκεντρωθεί σε οξεία γωνία στο μπροστινό μέρος του κεφαλιού του ζώου, κι έτσι αναφυόταν ένα μόνο κέρας διότι το δεύτερο εμποδίζονταν να φυτρώσει.

Ο Κλέωνας, ένας ορκισμένος αντίπαλος του Περικλή και της παρέας του, βρήκε την ευκαιρία-να πάρει τον κλήρο με το μέρος του, προτείνοντας στους ιερείς ότι ο «Νους» δεν ήταν παρά μια δικαιολογία του Αναξαγόρα για να κάνει αίρεση. (Επιπλέον, οι ιερείς και η Πολιτεία έλεγξαν τις φήμες για τις διδασκαλίες του και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ασχολούνταν με την απαγορευμένη αστρονομία. Να γιατί κατέληγε σε όλες αυτές τις ασέβειες κι άρα ιδού πόσο δίκιο είχε ο νόμος.

Ο Αναξαγόρας συνελήφθη και κατηγορήθηκε για ασέβεια, μπροστά σε μία πραγματική Ιερά Εξέταση, που εξέτασε με όλες τις λεπτομέρειες το βιβλίο του «Περί φύσεως». Στο έργο αυτό, μεταξύ άλλων ανοσιουργημάτων, υπήρχε γραμμένο πως ο ήλιος, που η επίσημη θρησκεία τον θεωρούσε θεό, δεν ήταν παρά μία ουράνια μάζα από πυρακτωμένες πέτρες! Μάταια τον υπερασπίστηκε ο Περικλής. Τον φυλάκισαν αμέσως και τον άφησαν να περιμένει την εκτέλεση του.

Ο Αναξαγόρας, που κατοικούσε «εις το εσωτερικόν του εαυτού» του, έλεγε ότι για να αντιμετωπίζει τα ενδεχόμενα δυσάρεστα εξωτερικά περιστατικά, χρησιμοποιούσε την «εκ των προτέρων αντίκρυσή» τους: «Πρέπει να ενδιατρίβει κανείς με τη σκέψη του εκ των προτέρων, σε εκείνα τα οποία ενδεχομένως θα συμβούν και, ενώ δεν συνέβησαν ακόμη, να τα αντικρίζει σαν να συνέβησαν».

Επίσης, ο Ευριπίδης, που ήταν μαθητής και φίλος του Αναξαγόρα, αναφέρει σε ένα διασωθέν απόσπασμα μιας χαμένης τραγωδίας (θησεύς): «Εγώ, διδαχθείς από κάποιον σοφό άνθρωπο, έβαζα πάντοτε στη σκέψη μου πίθανές συμφορές, έτσι ώστε στην περίπτωση που θα μου συνέβαινε μια δυστυχία από εκείνες που έβαζα στον νου μου, να μην με καταλάβει αιφνιδίως και μου προξενήσει μεγαλύτερη λύπη…» (Ο χαρακτηρισμός «κάποιος σοφός άνθρωπος» αντικαθιστούσε το «απαγορευμένο» όνομα του Αναξαγόρα) .

Έτσι, ο Αναξαγόρας, ο «Νους», είχε προδεί την καταδίκη του και τη φυλάκιση του και την ενδεχόμενη εκτέλεση του, και δεν βρέθηκε προ καμίας εκπλήξεως, ούτε λυπήθηκε. Λένε ότι στη φυλακή, αδιαφορώντας για τις «εξωτερικές περιστάσεις», έγραφε ένα σύγγραμμα για τον τετραγωνισμό του κύκλου τον οποίο είχε εμπνευστεί ανάμεσα σε όλα αυτά. Ο αγαπημένος του μαθητής, ο Περικλής, κατάφερε την τελευταία στιγμή να τον φυγαδεύσει από τη φυλακή και να τον στείλει μακριά από την Αθήνα, πριν τον σκοτώσουν (όπως αργότερα το ίδιο θα προσπαθούσαν να κάνουν, ανεπιτυχώς, οι μαθητές του Σωκράτη για τον δάσκαλο τους).

Ο Αναξαγόρας τελικά κατέφυγε στη Λάμψακο του Ελλησπόντου, (όπου ο Περικλής του έστελνε χρηματική βοήθεια μέχρι το τέλος της ζωής του). Εκεί ο Αναξαγόρας έζησε τα υπόλοιπα χρόνια του ευτυχισμένος, διδάσκοντας ανάμεσα σε πιστούς μαθητές που τον τιμούσαν και τον αγαπούσαν, και οι πολίτες της Λαμψάκου τον εκτιμούσαν και τον θαύμαζαν επίσης. Όταν του θύμιζαν την καταδίκη του από τους Αθηναίους, ο Αναξαγόρας κουνούσε το κεφάλι και έλεγε: «Οι καημένοι, δεν ξέρουν ότι η φύση έχει ήδη καταδικάσει και τους ίδιους…» Όταν πέθανε, οι κάτοικοι της Λαμψάκου τον τίμησαν κάνοντας την ταφή του με δημόσια δαπάνη, και ανέγειραν μνημεία αφιερωμένα στον Νου και στην Αλήθεια. Λέγεται ότι κατά τις τελευταίες ημέρες του, όταν τον είχαν ρωτήσει πώς ήθελε να τον θυμούνται, ο Αναξαγόρας είχε παρακαλέσει τους άρχοντες της πόλης και εισακούστηκε, κάθε χρόνο στην επέτειο του θανάτου του να έχουν αργία τα σχολεία, ώστε τα παιδιά να παίζουν ελεύθερα.

ΛΕΥΚΙΠΟΣ: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΥΠΗΡΞΕ

Γύρω στο 430 ή 450 π.κ.ε. κάποιος παράξενος άνθρωπος με το όνομα Λεύκιππος (γεννημένος στη Μίλητο της Μικράς Ασίας) συνήθιζε να τριγυρίζει πάνω-κάτω στους δρόμους της Ελέας στην Κάτω Ιταλία και να περιεργάζεται από κοντά τα πάντα, όλα όσα έβλεπε γύρω του, ακόμη και το παραμικρό, με μεγάλη προσήλωση, ενώ οι άνθρωποι που τον έβλεπαν πίστευαν ότι είναι τρελός.

Λιγοστοί ήξεραν ότι είχε δεχθεί τις διδασκαλίες του Πυθαγόρα φοιτώντας σε κάποια μυστική σχολή μαθητών του, αλλά κανείς σπουδαίος δεν καταλάβαινε τι εννοούσε όταν στις περιπλανήσεις του αυτές μουρμούριζε συνέχεια για το «πανταχού παρόν και ακίνητο Είναι που ταυτίζεται με τη σκέψη».

Στην Ελέα ο Λεύκιππος ήταν μαθητής του Παρμενίδη (ιδρυτή του Ιδεαλισμού), αλλά δεν μπορούσε να πείσει τον εαυτό του για την αλήθεια των πεποιθήσεων του δασκάλου του για το Είναι.

Κάποια στιγμή, η περιπλάνηση του τον οδήγησε μακριά από την Ελέα, και έφτασε στα Άβδηρα της Θράκης, όπου επιτέλους συνέλαβε τη θεωρία του «μη όντος», δηλαδή του κενού, και ίδρυσε εκεί τη δική του σχολή. Από την Ελέα προς τα Άβδηρα, είχε φτάσει από το Είναι στο Δεν Είναι. Ο Λεύκιππος έλεγε όχι όλος ο κόσμος δεν είναι παρά ένας ατέρμων συνδυασμός κενού και «ατόμων». Τα άτομα αυτά περιστρέφονται στο διάστημα, συνδυάζονται μεταξύ τους και δημιουργούν σχήματα, αντικείμενα, τα πάντα γύρω μας, ακόμη και η ψυχή μας δεν είναι παρά ένας συνδυασμός ατόμων, τα άτομα είναι η μυστική ουσία των πάντων, ακόμη και της ίδιας της σκέψης. Ανάμεσα στα άτομα, υπήρχε το κενό, και μάλιστα η πραγματικότητα αποτελούταν περισσότερο από κενό παρά από άτομα, ο κόσμος μάλλον «δεν είναι» παρά «είναι», αλλά τα άτομα είναι τα πάντα που ξέρουμε. Ο Λεύκιππος είχε ανακαλύψει την Ύλη. (Κι έτσι, ο μαθητής του ιδρυτή του Ιδεαλισμού, είχε επινοήσει τον Υλισμό).

Φυσικά, όλα αυτά δεν μπορούσε να τα δεχθεί κανένας, ούτε τα του «μη όντος» ούτε την ατομικιστική θεωρία, και πρέπει να ήταν επικίνδυνο να συζητάς γι’ αυτά, αφού μεταξύ άλλων εννοούσαν ότι ακόμη και οι θεοί είτε δεν ήταν παρά συνδυασμοί ατόμων -όπως άλλωστε και οι πέτρες και τα ράμφη των πουλιών και οι ναοί και οι τρίχες και τα σύννεφα και οι δρόμοι και τα κουτάλια- και διέφεραν από τους ανθρώπους μόνο κατά έναν συνδυασμό, είτε οι θεοί απλά ήταν κενό, δηλαδή δεν υπήρχαν πέρα από τις λέξεις.

Ο Λεύκιππος έγραψε το σύγγραμμα Μέγας Διάκοσμος, θρυλικό κυριολεκτικά, αφού πολλοί πίστευαν ότι είναι θρύλος και δεν ξέρουμε αν το διάβασε κανείς, αφού η πατρότητα -του αποδίδεται σε πολλούς άλλους, ενώ αμφισβητούνταν ακόμη και η ύπαρξη του ίδιου του Λεύκιππου, για τον οποίο, φυσικά, δεν έχουμε καμία άλλη πληροφορία, ούτε για τη ζωή του ούτε για το έργο του.

Οι προγονοί μας είχαν να διασώσουν πιο σημαντικά πράγματα, όπως τους πολύπλοκους τρόπους πάλης στις παλαίστρες, χωρίς να ξέρουν ότι κι αυτοί δεν ήταν παρά ένας συνδυασμός ατόμων ή απλά το κενό. Για καλή μας τύχη, όμως, στα Άβδηρα έτυχε ένας από τους μαθητές του Λεύκιππου να είναι ο Δημόκριτος. Ο Δημόκριτος ανέπτυξε και συμπλήρωσε τη θεωρία της «ατομοκρατίας» (έναντι της θεοκρατίας) και τελικά επισκίασε τόσο πολύ τον δάσκαλο του, μέχρι του σημείου να αμφισβητηθεί αδίκως η ίδια η ύπαρξη του και από τις επόμενες γενεές.

Ο άνθρωπος που μίλησε για το υπαρκτό της μη-ύπαρξης και ξεκλείδωσε την κατασκευαστική δομή της ύλης και της ύπαρξης, έφτασε στο σημείο να μην υπάρχει ο ίδιος και δεν ξέρουμε γι’ αυτόν.

@Παντελής Γιαννουλάκης  /  «Η αλήθεια για τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους»