La Notte - Antonioni

Η σκηνή με τη Lidia στην αρχή της ταινίας, να κοιτάζει έξω από το παράθυρο του νοσοκομείου ένα ελικόπτερο που περνά, μπορεί να παραλληλιστεί με τον πίνακα του Edward Hopper New York Movie, ένα εξαιρετικό δείγμα του πρώιμου αμερικανικού μοντερνισμού. Όπως και σε πολλά άλλα πορτρέτα του Hopper, το NewYork Movie αναπαριστά μια μοναχική γυναίκα –συγκεκριμένα μια νεαρή ταξιθέτρια. Η μοναχικότητά της είναι εμφανής στην ίδια τη γλώσσα του σώματός της, στα κλειστά της μάτια, ωστόσο το αίσθημα της εγκατάλειψης είναι κάτι που ο θεατής εκλαμβάνει από τη συνολική σύνθεση του πίνακα. Η γυναίκα στέκεται στη δεξιά γωνία του πίνακα, αντικριστά σε έναν τοίχο, την ίδια στιγμή που το πλήθος του κόσμου κοιτάζει, στο σκοτάδι της κινηματογραφικής αίθουσας, μια ταινία. Το τμήμα της οθόνης που μπορούμε να δούμε, ωστόσο, αποτελεί μικρό μόνο μέρος της σύνθεσης, στην οποία δεσπόζουν το προσκήνιο, η διακοσμημένη οροφή με τα φώτα, οι κολόνες, οι κουρτίνες, ο διάδρομος, η σκάλα. Ο δυναμισμός του σχεδίου έρχεται σε αντίθεση με τη μοναχικότητα της ταξιθέτριας, δεξιά, η οποία δείχνει απορροφημένη σε έναν δικό της κόσμο. Η απομόνωση ενισχύεται από την προοπτική της σύνθεσης, που κατευθύνει την προσοχή μας πρώτα στον τοίχο που χωρίζει την αίθουσα του κινηματογράφου από την έξοδο, και εν συνεχεία στο γεγονός ότι από εκεί όπου στέκεται η ταξιθέτρια δεν μπορεί να δει την οθόνη. Συμπεραίνουμε , λοιπόν, ότι πρόκειται για μια γυναίκα που, κρίνοντας από τη μοναχικότητά της, δεν έχει ανάγκη από εικόνες ούτε φυγή από την πραγματικότητα, που προσφέρει ο κινηματογράφος. Η ενέργεια και η αδράνεια, που συγκρούονται τόσο μετωπικά εδώ, έχουν επίσης ψυχολογικό χαρακτήρα.
Στη La Notte, η θέα από το παράθυρο του νοσοκομείου αντικαθιστά την κινηματογραφική οθόνη του πίνακα του Hopper. Παρόμοια με τον Hopper, οAntonioni προκαλεί στους θεατές το αίσθημα της μοναχικότητας, τοποθετώντας την ηρωίδα στο άκρο του πλάνου, αποξενώνοντάς την από τον περιβάλλοντα χώρο της. Παρά την παρουσία του άντρα και του ετοιμοθάνατου φίλου της, η Lidia στέκεται μόνη.
Η παρέκκλιση που προτείνει ο σκηνοθέτης από την προγραμματισμένη λειτουργία της πόλης εκδηλώνεται με τη σκηνή του party της La Notte. Χάρη στην εκμηχάνιση του Μοντέρνου Κόσμου, ο άνθρωπος βρίσκεται απαλλαγμένος από το μόχθο της εργασίας, κερδίζοντας έτσι περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Τα μέλη της υψηλής κοινωνίας συμπεριφέρονται σαν μια παρέα άτακτων παιδιών, που τρέχουν μέσα στη βροχή και πέφτουν στην πισίνα της μοντέρνας κατοικίας με τα ακριβά τους ρούχα. Η συμπεριφορά τους, που ισοδυναμεί συμβολικά με την παράβαση του πρωτοκόλλου κοινωνικής συμπεριφοράς, προκαλεί την εκνηπίευση των μαζών και έρχεται σαν λύτρωση από την αποξένωση που προκάλεσε στους ανθρώπους η μοντέρνα ζωή. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε το γεγονός ότι στη La Notte το πρώτο μισό της ταινίας λαμβάνει χώρα μέσα στην πόλη του Μιλάνου και το δεύτερο μισό στο party, κάτι που κάνει τον Antonioni να υποστηρίζει: «στο πρώτο μισό της ταινίας, αυτό που κυριαρχεί είναι ο ρόλος της αρχιτεκτονικής: εξωτερικοί χώροι, αστικά τοπία, ουρανοξύστες, όψεις κτιρίων, αυτοκινητόδρομοι...». Mε τον ισχυρισμό του σκηνοθέτη γίνεται εμφανής η πρόθεσή του: «παρατηρήστε το έξω και έπειτα...σκεφτείτε το μέσα».
Στη Νύχτα, ο Antonioni ακολουθεί τη Lidia [Jeanne Moreau] και τον άντρα της [Marcello Mastroianni], στη βραδινή τους έξοδο, καθώς διασχίζουν τους δρόμους του Μιλάνου, πηγαίνουν σε clubs, σε party, και, τελικά, συνειδητοποιούν το κενό που υπάρχει ανάμεσά τους. Και οι δύο έλκονται από αγνώστους, μόνο και μόνο για την πρόσκαιρη επαφή και το πάθος που τους προσφέρουν. Σε ένα βραδινόpartyπρος τιμήν του Giovanni [Marcello Mastroianni], ο Giovanni έλκεται από τηνValentina [Monica Vitti], την κόρη του οικοδεσπότη. Την ίδια στιγμή, ηLidiaέλκεται από τον Roberto [Giorgio Negro] γιατί απλώς της προσφέρει προσοχή και σεβασμό, κάτι που στερείται από το σύζυγό της. Σε μία από τις καλύτερες σκηνές της ταινίας, η Lidia και ο Roberto κάθονται μόνοι τους σε ένα αυτοκίνητο, καθώς η βροχή πέφτει γύρω τους. Ο Antonioni εστιάζει στην απόσταση που υπάρχει στις ανθρώπινες σχέσεις, βάζοντας τους ήρωες να μιλούν και να γελούν δίχως να ακούγονται. Είναι η μοναδική σκηνή σε όλη την ταινία, που βλέπουμε το χαμόγελο της Moreau.
Ωστόσο, το στοιχείο της έλλειψης διαλόγων –της σιωπής- είναι πολύ έντονο κατά τη διάρκεια της ταινίας, ως ένδειξη της ανθρώπινης αποξένωσης. Η σιωπή αντιστοιχεί στην απόσταση, στο κενό ανάμεσα στο γάμο του Giovanni με τη Lidia, το οποίο είναι ορατό μέσα από την ίδια τη συμπεριφορά τους. Ο Antonioni, με αυτόν τον τρόπο αφήγησης, επιστρέφει στις ρίζες του κινηματογράφου, στον βωβό. Καθώς οι διάλογοι είναι ελάχιστοι, οι εικόνες είναι αυτές που αφηγούνται την ιστορία. Οι εκφράσεις των προσώπων μιλούν από μόνες τους, όπως φυσικά και ο περιβάλλων χώρος.
Ο Antonioni χρησιμοποιεί με τρόπο αριστοτεχνικό το ζήτημα της προοπτικής στα έργα του, προκειμένου να οργανώσει μια τεχνική κινηματογράφησης που να βασίζεται στη διάταξη επαναλαμβανόμενων στοιχείων, κάτι που μεταφορικά αναφέρεται στην ομοιογένεια της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Το εφέ της προοπτικής εμφανίζεται τόσο στους κεντρικούς δρόμους της πόλης, όσο και στα κτίρια.
Χαρακτηριστικό στοιχείο της σκηνοθεσίας του Antonioni είναι ότι κινηματογραφεί συνήθως τα κτίρια από την κορυφή προς τη βάση, προκειμένου να επιτείνει την αντιληπτικότητα, που είναι πολύτιμη για τον κινηματογράφο, εφόσον η κινηματογραφική κάμερα έχει τη δυνατότητα να μεταφέρει στον θεατή μια στερεοσκοπική εντύπωση.
Ένα ακόμη αξιοσημείωτο στοιχείο διερεύνησης στη La Notte είναι η οργάνωση του χώρου μέσα από τη χρήση γυάλινων επιφανειών. Στο δισδιάστατο επίπεδο της οθόνης, οι εσωτερικοί χώροι αποτελούνται από νοητές κάθετες χαράξεις, που συντίθενται από κατακόρυφα στοιχεία, όπως πόρτες, παράθυρα, τμήματα δωματίων ή άλλων εσωτερικών χώρων, αλλά και από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές, ενώ ταυτόχρονα περικλείονται από μοντέρνους εξωτερικούς χώρους. Τα κτίρια αυτά αποτελούν κατά βάση το background των γυάλινων τοίχων που χωρίζουν τον εσωτερικό από τον εξωτερικό χώρο και συμπληρώνουν, μέσω της οπτικής πληροφόρησης που παρέχει η χρήση γυάλινων επιφανειών, τα γεγονότα που διαδραματίζονται στο εσωτερικό των κτιρίων.
Με τον ίδιο τρόπο που οι εσωτερικοί χώροι περικλείονται από τους εξωτερικούς χώρους, οι εξωτερικοί χώροι με τη σειρά τους εμπεριέχουν τμήματα των εσωτερικών χώρων. Έτσι, καθώς ο θεατής κοιτάζει εξωτερικά το παράθυρο ενός κτιρίου, βλέπει, χάρη στη διαφάνεια των κτιρίων της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, τον εσωτερικό χώρο και τα γεγονότα που διαδραματίζονται μέσα στο κτίριο.